برجام اروپایی، تدارک میز جدید مذاکره برای ایران/قاره سبز خیابان پاستور را به کاخ سفید ترجیح خواهد داد؟

به گزارش روزپلاس؛سرانجام پس از  یکسال ترامپ پشت تریبون کاخ سفید ایستاد و رسما خروج  خود را  از تواق نامه هسته‌ای با ایران اعلام کرد. یک ساعت بعد از سخنرانی رئیس جمهور آمریکا،حسن روحانی رئیس دولت دوازدهم  با قدم زدن بر روی فرش پاستور میان دو پرچم ایران ایستاد و  اعلام کرد: امروز  ما با برجامی 5-1 روبرو هستیم و تهران  به توافق هسته‌ای در صورتی که اروپایی ها به تعهدات خود پایبند باشند متعهد می ماند. علیرغم  انتقاداتی که  بر موضع گیری  حسن روحانی وارد شد  و برخی آن را عجولانه توصیف کردند، اما آنچه که پس از شب برجامی  از سوی بسیاری از کارشناسان و سیاست مداران نتیجه گیری شد این بود که اروپا تضمین دهنده برجام خواهد بود. از آنجایی که اتحادیه اروپا از ابتدای رشد و نمو  توافق هسته ای با ایران نقش یک رایزن و میانجی را بازی کرد حالا باید میان  تهران و واشنگتن یکی را انتخاب کند. 

سوال اینجاست که آیا اروپا به ایران تضمین  قطعی می دهد؟ قاره سبز خیابان پاستور را به کاخ سفید ترجیح خواهد داد؟ در صورت حیات برجام اروپایی باید آن را در  چه شکل و قالبی  تصور کنیم؟

واکنش به برجام اروپایی 

عدم اعتماد به اروپا

 در خصوص  برجام اروپایی اولین فردی که واکنش نشان داد رهبر معظم انقلاب بود، ایشان  در سخنرانی خود در جمع فرهنگیان فرمودند:حالا گفته می شود که برجام را می خواهیم با این سه کشور اروپایی ادامه بدهیم؛ من به این سه کشور هم اعتماد ندارم. من می گویم به اینها هم اعتماد نکنید؛ اگر می خواهید قرارداد بگذارید، تضمین به دست بیاورید -تضمین واقعی، تضمین عملی- وَالّا فردا اینها هم همان کاری را خواهند کرد که آمریکا کرد، امّا به یک شیوه‌ دیگر. روش های سیاسی و دیپلماسی، روش های ویژه‌ای است؛ گاهی لبخند می زنند و در حال لبخند، خنجر را تا دسته در سینه‌ انسان فرو می کنند؛ دیپلماسی این است دیگر؛ با اخلاق خوش، با تعریف و تمجید که «بله شما خیلی خوبید، شما آقایید، ما می دانیم شما قرارداد را به هم نمی زنید،»! اگر چنانچه توانستید تضمین از آنها بگیرید به‌طوری که بشود اعتماد کرد، خب اشکالی ندارد، حرکتتان را ادامه بدهید؛ اگر نتوانید چنین تضمین قطعی‌ای را بگیرید -که بنده هم بسیار بعید می دانم که بتوانید تضمین بگیرید- آن‌وقت دیگر نمی شود این‌جوری حرکت کرد و این‌جوری ادامه داد.

ترجیح آمریکا به ایران

 برخی افراد نیز مانند سید حسین نقوی حسینی نماینده مجلس و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس  با اشاره به تراکنش بالای اقتصادی بین دو سوی اقیانوس اطلس،اظهار کرد: مراودات اقتصادی بین آمریکا و اروپا ٤٥٠ هزار میلیارد دلار است، در حالی که ما فقط ١٥ میلیارد دلار مراوده اقتصادی و تجاری با اروپا داریم، بنابراین اروپا هیچ گاه آمریکا را کنار نمی‌گذارد تا ما را انتخاب کند. وی همچنین با اشاره به دوپهلو رفتار کردن پاریس گفت:در حالی که ٧ میلیارد دلار برای سرمایه گذاری اروپایی‌ها طرح ریزی شده بود، تنها میزان کمی از آن برآورده شد و در  این میان  فرانسه  بیشترین سود اقتصادی را از برجام برد و بدترین مواضع را اتخاذ کرد.

تعلیق تعهدات برجامی 

همچنین دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه درباره اظهارات رئیس جمهور مبنی بر اینکه این قرارداد میان ما و ۵ کشور است، افزود: بنده به این بیان چند اشکال دارم اولا این قرارداد یعنی کدام قرارداد؟ چون با خروج آمریکا از برجام تعدادی از بندهای آن هم از بین رفته است. وی  تاکید کرد: اگر قرارداد جدیدی هست باید مشخص شود و نکته بعد این است که وقتی می‌گوییم برجام میان ما و ۵ کشور است یعنی تعهدات خودمان را پذیرفتیم در حالی که نباید بپذیریم و تعهداتمان در بهترین حالت باید تعلیق شوند.

از عدم اعتماد انقلابی رهبرمان تا تعلیق تعهداتمان به برجام مجموعه واکنش هایی بود که در رابطه با توافق هسته ای اروپایی شاهد بودیم. البته کارشناسانی هم  بودند که خروج آمریکا از برجام را  دهن کجی به اروپا تفسیر کردند.برای مثال فواد ایزدی کارشناس مسائل سیاسی و روابط بین الملل با تاکید بر اینکه بحث اهانت آمریکا به اروپا مهم است، گفت: بعد از جنگ جهانی دوم برجام اولین توافقی است که با مدیریت اروپایی ها جلو رفت.

تضمین های اروپا به ایران 

گرفتن تضمین مستحکم و قابل اعتماد از طرف های اروپایی اولین و آخرین نکته ای است که باید نسبت به آن توجه ویژه ای را  داشت. مهم ترین کارکردی که اروپایی ها در دوران پس از آمریکایی برجام باید انجام دهند تسهیل مراودات مالی و بانکی است. کشورهای اروپایی باید تضمین دهند که ایران می تواند بدون مانع به تبادلات مالی جهانی دست پیدا کند. اما اینکه تا چه اندازه با توجه با تنیده شدن اقتصادهای جهان به لطف بازار آزاد به یکدیگر اروپا می تواند چنین عزم راسخی را از خود نشان دهد جای تعمق و ژرف اندیشی دارد.  

دوراهی سخت اروپا

اما به نظر می رسد که اروپایی ها نقشه های دیگری در سر دارند آنها علی رغم تمام تاکیداتی که می کنند اما در یک چیز با آمریکا دارای فکر مشترک هستند،برنامه موشکی و نفوذ منطقه  ای ایران نقطه وصلی است که باید از کنار آن راحت عبور نکنیم. اروپا در دوراهی تصمیم گیری است کشورهایی هم چون انگلیس فرانسه و آلمان از یک سو چشم به مراودات اقتصادی دارند و به تعاملات پرحجم خود با آمریکا با نگاهی منفعت طلبانه می نگرد،اما از سوی دیگر حسرت بار به برجامی می نگرد که در شکل آوانگارد ظاهر شد و ایران و آمریکا را پای میز مذاکره نشاندند.بنابراین قاره سبز مجبور به انتخاب بین اقتصاد و سیاست است اگر با نگاهی لیبرالی و بازار محور نگاه کنیم اروپا قطعنا آمریکا را برمی گزیند اما اگر  با دیدی واقع گرایانه بنگریم اروپای برای حفظ استقلال سیاسی خود ایران را انتخاب می کند تا علاوه بر نشان دادن ضربه شصتی به ترامپ جنگ اقتصادی با آمریکا  را به مرزهای غرب آسیا بکشاند. 

سناریوی های اروپا برای حفظ برجام

هر دو مسیر برای اروپا حیاتی است باید انتخابی عاقلانه داشته باشد تا اهدافش تامین شود؛اگر سناریو ریزی کنیم می توانیم رفتار اروپا را در چند  فرض کلی مرتبط با ادامه برجام  تعریف کنیم:

1- اولین گزینه محتمل برای اروپا این است که با توجه به وجود اختلاف نظرهایی بین سه دولت فرانسه ،انگلیس و آلمان امکان اتحاد نهایی بین آنها وجود نداشته باشد؛ به طوریکه انگلیس و فرانسه به سمت آمریکا تمایل دارند ولی برلین سعی می کند در برجام تا حدودی به سمت روسیه و چین حرکت کند.تحت چنین شرایطی ما باید شاهد ایران ،آلمان ،چین و روسیه  در یک سوی پل برجام باشیم .

این سناریو قابلیت عملیاتی شدنش تا حدودی در ابهام است و اینکه  فیزیکدان ژرمنی چگونه محاسبات را به پیش خواهد برد جای تامل دارد؛ اما  «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان  در سخنانی  خود در مونستر گفته است : «ما نباید خود را قوی‌تر از آنچه هستیم نشان دهیم... اروپا نمی‌تواند به‌تنهایی خود را به‌عنوان قدرت صلح نشان دهد. باید این مسئله مشخص شود که اصلاً تا چه‌حد می‌توان از توافق هسته‌ای با ایران حمایت کرد در صورتی که قدرت بزرگ اقتصادی یعنی آمریکا دیگر در این راستا مشارکت نداشته باشد». وی به‌روشنی گفت که از برلین کاری ساخته نیست. 

 2-دومین گزینه ای که می توان به آن اشاره کرد مربوط به حفظ برجام و چشم پوشی بر روابط اقتصادی با آمریکا است. این مورد با توجه به نفوذ پرقدرت شرکتهای چند ملیتی بر سیاست خارجی کشورهای اروپایی بعید به نظر می رسد عملیاتی شود. حجم بالای تبادلات اقتصادی و چرخش اقتصاد اروپا بر پاشنه خصوصی سازی و آزادی تجارت  مانع از آن انتخاب این گزینه برای اروپایی ها می شود.

3-سومین گزینه مربوط به ترجیح کاخ سفید به خیابان پاستور است. یعنی اروپایی ها پس از ماهها  مذاکره سرانجام اعلام کنند آنها نیز مانند ترامپ از برجام خارج خواهند شد. این امر برای پایتخت های اروپا نوعی توهین به شعور دیپلماتیک شان محسوب می شود. چراکه بارها و بارها از سوی بسیاری از کارشناسان اعلام شده است اروپا برجام را دستاورد بزرگی برای خود می داند. 

4-اما چهارمین  و محمتل ترین گزینه برای اروپا این است که قدم به قدم با ایران جلو بیایید به شرط اینکه  تهران امتیازاتی را برای دل خوشی آمریکا بدهد. یعنی آنها در عین اینکه تلاش می کنند تنفس مصنوعی به برجام بدهند و آن را در حالتی بین مرگ و زندگی حفظ کنند به صورت تدریجی انجام تعهدات خود را در گروه امتیازات جدید از سوی ایران بکنند و از آنجاییکه آنها در بهانه تراشی حرف اول را می زنند به طوریکه در طول اجرایی شدن برجام نیز مدام آمریکا و بانک های آمریکایی را مقصر جلوه می دادند، به راحتی از عهده این کار بر می آیند. تحت چنین شرایطی علاوه بر اینکه ایران را پای میز مذاکره حفظ می کنند ؛آمریکا را نیز از خود راضی نگه می دارند.

سخن آخر

با توجه به مواردی که گفته شد برجام اروپایی فقط یک لفظ نرم برای تزئیین میز مذاکره جدید برای ایران است. سیاست مداران ما هر روز  و ساعت اعلام می کنند که برنامه موشکی ما قابل مذاکره نیست اما اگر در  گرداب اروپایی بمانیم مجبور به مذاکره مجدد خواهیم شد. بهترین گزینه در شرایط فعلی تعلیق بخشی از تعهداتمان به برجام است زیرا علنا با خروج آمریکا از برجام بسیاری از بندهای آن  خاصیت خود را از دست داده اند،پس تعلیق بخشی از تعهدات منطقی به نظر می رسد. 

باشگاه خبرنگاران