«فرهنگیان» به مثابه «مصلحان» جامعه

اردیبهشت ماه را از جهاتی می‌توان فرهنگی‌ترین ماه سال نامید. در این ماه، دو رویداد بزرگ فرهنگی وجود دارد، اولی بزرگداشت یاد و اندیشه‌های استاد شهید مرتضی مطهری و نکوداشت مقام شامخ «معلم» و یادبود دکتر خانعلی در مبارزه با اعتراضات صنفی معلمان در سال ١٣۴٠ و دیگری برپایی نمایشگاه کتاب.

این عنوان حتی اگر به لحاظ محتوا و ارایه تولیدات فرهنگی که مشخصه اصلی هویت جامعه و ملت است برازنده نباشد، حداقل از جهت فراوانی برگزاری مراسم و جشنواره و اهدای جوایز و تقدیر و تشکر و نثار جملات و کلمات پرطمطراق در مدح و منقبت فرهنگ و اهل فرهنگ «معلمان، نویسندگان و ناشران» از دیگر ماه‌های سال پربارتر است.

در این ماه، چپ و راست از معلمان تقدیر می‌شود و الواح تقدیر و تشکر، همراه هدایای خاص در خبرهای مسوولان رسانه‌ای می‌شود؛ گویی که در این نهاد همه‌چیز گل و بلبل است.

نمایشگاه بزرگ کتاب که صدها هزارنفر را در روز به خود جذب می‌کند از دیگر اخبار فرهنگی در این ماه است و علی‌الظاهر هم کتاب، هم نویسنده، هم خواننده و ناشر، همه و همه موردتکریم قرار می‌گیرند و یک دوجین سلام و صلوات رسمی نثارشان می‌شود.

٣٩ سال از شهادت استاد مرتضی مطهری می‌گذرد، اما اندیشه او همچنان در متن و دغدغه‌های فکری جامعه ما قرار دارد و از این رو وجهه «معلمی» استاد نسبت به دیگر وجوه فکری و اندیشگی او بارزتر است. امام خمینی«ره» آثار آن شهید اندیشه را «بی‌استثنا خوب می‌دانست» و می‌خواست که نگذاریم دسیسه‌های غیراسلامی، آثار او به دست فراموشی بسپارد. به همین دلیل زنده نگه داشتن نام و یاد او، تجلیل صرف از یک متفکر نیست، بلکه آثار و اندیشه‌های او مبنایی در شکل‌گیری نظام فرهنگی ما بوده است و از این رو باید پرداختن به مبانی و نتایج و الزامات فکری او، اهتمام به امور اجتماعی و سیاسی نیز دارد.

شهید مطهری را می‌توان به عنوان فیلسوف یا استاد و معلمی برجسته مورد ارزیابی قرار داد و آموزه‌های فراوان از حیات فکری و معنوی رفتار معلمی او در نهاد تعلیم و تربیت نام برد، اما یکی از ممتازترین وجوه زندگی او بی‌شک در نوع نگاه او به مسائل زمانه و تلاش او برای حل آنها بر مبنای اصول بود. او با درک مقتضیات و ضرورت‌های زمانه و جامعه روشن‌بینانه و نقادانه با حساسیت و دردمندی در متن فرهنگ به دنبال حل مسائل مبتلابه جامعه می‌پرداخت، او معتقد بود که «طرز تفکر مسلمین در عصر حاضر درباره اسلام آسیب دیده است» و اگر بخواهیم این طرز تفکر را بررسی کنیم باید مثل طبیبی که بیماری را مداوا می‌کند، عمل کنیم.

ما مسلمانان اگر بخواهیم طرز تفکر خودمان را اصلاح کنیم، باید به سوابق گذشته و تاریخ خودمان مراجعه کنیم چرا که ریشه‌های این آسیب چه‌بسا به زمان‌های خیلی دور باز می‌گردد. روشن است که کار طبیب ابتدا تشخیص بیماری و شناخت عوامل درونی و بیرونی «بیماری» و سپس درمان است.

این نگاه نقادانه استاد مطهری به روند و سامان تاریخ و اجتماعی تفکر و تلاش ماندگار او برای پالایش اندیشه دینی است که می‌تواند خط مشی حرکتی براساس آموزه‌های علمی مبتنی بر ارایه چهره‌ای موفق و کارآمد از نظام اسلامی در پاسخگویی به مسائل جامعه و جهان امروز باشد و این وظیفه سنگین و البته حیاتی، موضوعی است که مسوولان کشور باید از اندیشه‌های این استاد وام بگیرند تا بتوانند در مواجهه با مسائل نوپدید براساس مقتضیات روز کشور اقدام معقول و منطقه ارایه کنند.

در حوزه تفکر اسلامی با دو آسیب «تاویل و التقاط» و «جمود و تحجر» مواجه هستیم. امروز که جامعه ما نظام دینی را تجربه می‌کند به‌شدت نیازمند بینش روشن و اصیل و عمیق اسلامی است و استاد مطهری، مظهر والای این روشن‌بینی است و دریغ که اینک در میان ما نیست(١) این سخن روشن که قریب به ٢٧ سال پیش در سال ١٣٧٠ از سوی آقای خاتمی به عنوان تفکر مبتنی بر اندیشه‌های استاد مطهری بیان شد، در جامعه امروز ما دامنه‌ها و ابعاد خاص سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یافته است و توجه به وجوه مشترک دو جریان تأویلگر و متحجر در عصر جامعه امروز عیان‌تر شده است.

استاد مطهری با درک وضعیت فرهنگی و اجتماعی جامعه و همچنین مقتضیات زمان، عمل به رسالت «معلمی» خودش را در هدایت مردم و مبارزه با جریان فراپس‌گرا در جامعه در دستور کار مبارزات فرهنگی خود قرار داد و ازاین رو به جد معتقد بود که برای اصلاح جامعه باید به ایجاد «تفکر نقادانه» و «پرورش اندیشه‌های اسلامی و تعمیق باورهای دینی» در بین آحاد مردم، به عنوان دو وظیفه اصلی «معلمان» به مثابه «مصلحان» جامعه مبادرت ورزید و تحقق این هدف مهم با نگاهی ژرف به اندیشه‌های والای دینی به دور از پیرایه‌های سلیقه‌ای و منافع عاجل در منابع اسلامی میسر خواهد بود.

پی‌نوشت:

(١) خاتمی، سیدمحمد، بیم موج حص ۵١ و ۵٢

معلم و فعال رسانه‌ای

منبع: روزنامه اعتماد