گرفتاری‌های جدید آل سعود با حریری

مشی همکاری با حزب‌الله، نزدیک شدن به ترکیه و عدول از لحن ضد ایرانی از جمله موارد گرفتاری‌های جدید آل سعود در لبنان است که توسط حریری رقم خورده و باید دید سعودی‌ها با این گرفتاری‌ها و حریری چه خواهند کرد.

شاید کسی سه ماه قبل نمی‌توانست تصور کند که اختلافات سعد حریری، نخست وزیر لبنان، با عربستان سعودی آن قدر باشد که برای رفع اختلافات او با سعودی‌ها لازم باشد تا واسطه‌ها و میانجی‌ها دست به کار بشوند. حریری آن موقع در ریاض، پایتخت آل سعود بود و از طریق شبکه تلویزیونی سعودی العربیه متنی را قرائت کرد که تنها بازگو کننده خواست سعودی‌ها از او بود و به همین جهت بود که کسی در لبنان حتی همفکران او در حزب المستقبل اتفاقی را که در ریاض افتاده بود را باور نکردند. طرز رفتار سعودی‌ها و به خصوص محمد بن سلمان، ولیعهد و وزیر دفاع سعودی، با حریری آن قدر ناشیانه بود که حتی بر خود حریری تاثیر گذاشته و او حدود یک ماه کمتر که به بیروت، پایتخت لبنان، بازگشت نه تنها با ماندن در پست نخست وزیری خط بطلانی بر آن متن کشید ، بلکه در این مدت آن قدر از آل سعود و همین محمد بن سلمان دور شده که دیگر کاری از دست واسطه‌ها هم برنمی‌آید. مشی همکاری با حزب‌الله، نزدیک شدن به ترکیه و عدول از لحن ضد ایرانی آن متن از جمله موارد گرفتاری‌های جدید آل سعود در لبنان است که توسط حریری رقم خورده و باید دید سعودی‌ها با این گرفتاری‌ها و حریری چه خواهند کرد.

شکی نیست که حریری تجربه خوبی از سفر خود به ریاض در سه ماه قبل ندارد؛ سفری که از روز پنج‌شنبه و بعد یک تماس تلفنی از ریاض برای انجام ملاقاتی با ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی، شروع شد و بعد با قرائت متن جنجالی استعفاء از مقام نخست وزیری و آن عبارت تند و آتشین علیه ایران و حزب‌الله مقابل دوربین‌های العربیه به اوج خود رسید. او بعد از آن تماس تلفنی و قبل از رفتن به تیم رسانه‌ای خود گفته بود که آخر هفته و در حاشیه همایش جهانی جوانان با عبدالفتاح السیسی، رییس جمهور مصر، در شرم‌الشیخ دیدار خواهد کرد و به همین علت هم آن نحو قرائت متن استعفاء حتی از سوی نزدیکان او قابل باور نبود و بررسی‌های بعدی سه خبرنگار از خبرگزاری رویترز حدس و گمان‌ها در مورد فشار و بازداشت خانگی او در ریاض را تایید کرد.[1] جزییات این امر مفصل گفته شده اما حریری تا کنون حاضر به بیان آن جزییات نشده و تنها با گفتن عبارات کلی سعی کرده به نحوی شانه از بار این کار خالی کند اما همان عبارت کلی هم نشان می‌داد که او خاطره‌ای تلخ از آن رویداد داشته است. در واقع، حریری با توجه به روابط نزدیک با دربار آل سعود بود که با خیالی راحت راهی ریاض شد، روابطی که از زمان پدرش، رفیق حریری و نزدیک به چهار دهه سابقه دارد. با وجود این، او در ریاض دریافت که این سابقه چه سریع از سوی تازه به دوران رسیده‌ای مثل محمد بن سلمان نادیده گرفته می‌شود و حاضر است تا به چه نحو از او مثل ابزاری در جنگ قدرت منطقه‌ای استفاده کند. به همین جهت بود که حریری به محض بازگشت به بیروت تمام آن حرف‌ها و ادعاها در متن استعفاء را کنار گذاشت و به کاخ ریاست جمهوری بعبدا رفت تا در دیدار با میشل عون، رییس جمهور لبنان، مقام نخست وزیری خود را حفظ کند. این نحو دور شدن از موضوع استعفاء نشانه اولیه‌ای بود مبنی بر این که حریری با گام‌هایی‌ آرام در حال دور شدن از ریاض است تا این که سفر او به ترکیه هم مهر تاییدی بر این دور شدن از ریاض زد و هم خشم سعودی‌ها را برانگیخت.

سفر حریری به ترکیه و دیدارهای او با رجب طیب اردوغان و بنعلی ییلدریم، رییس جمهور و نخست وزیر ترکیه، می‌توانست سفر عادی باشد اما خود حریری با انتشار پیام‌هایی در صفحات اجتماعی جهت دیگری ورای یک سفر عادی را دنبال می‌کرد. او در یکی از این پیام‌هایش نوشت: «دولت ترکیه را به حمایت از طرح تقویت ارتش و نیروهای امنیتی و نیز طرح سرمایه گذاری در زیرساخت های لبنان فراخواندم و درخواست کردم بخش خصوصی ترکیه یک سوم سرمایه آن را تامین کند.» باید توجه داشت که عربستان از چهار سال قبل متقبل شده بود تا سه میلیارد دلار را برای تقویت ارتش لبنان بپردازد و حریری با این پیام با صراحت تمام به سعودی‌ها می‌گفت که دیگر نیازی به دلارهای آنها ندارد بلکه حالا ترکیه حاضر به کمک برای تقویت ارتش لبنان است. اهمیت این پیام را باید با توجه به بحران هفت ماهه بین عربستان و قطر و قرار گرفتن ترکیه در کنار قطر و مقابل عربستان دریافت که حریری به این نحو نه تنها می‌گوید که از سعودی‌ها دور شده بلکه به آنها این پیام را می‌دهد که حاضر است در جبهه مقابل آنها قرار بگیرد. این پیام به حدی شفاف بود که احمد ابراهیم در روزنامه قطری الشرق ، آن را تعبیر به سیلی‌هایی کرد که عربستان سعودی یکی پس از دیگری از لبنان می‌خورد.[2] این تعبیر تنها مختص به الشرق نیست بلکه واکنش روزنامه ایلاف هم نشان می‌دهد که رفتن حریری به سمت ترکیه از سوی سعودی‌ها به معنایی مشابه تعبیر شده چنان که این روزنامه وابسته به دربار آل سعود مقاله‌ای را به قلم مجدی الحلبی در این مورد منتشر کرد با این تیتر: «سعودی با رضایت به حریری و تحرکات اخیرش نگاه نمی‌کند.» الحلبی رفتن حریری به سمت ترکیه را به مثابه دور شدن او از آل سعود تعبیر کرده و به نقل از یک مسئول سعودی می‌نویسد؛ «تعجیل حریری به سمت ترکیه برای او هزینه سنگینی خواهد داشت چرا که کشور عربستان برای او و لبنان با تمام طوایفش چیزی کم نگذاشته است.»[3] در واقع، حریری نه تنها به درخواست اصلی سعودی‌ها مبنی بر حذف حزب‌الله از کابینه و تقابل با آن تن نداد و چندین بار از لزوم توافق با حزب‌الله گفت و با رفتن به سمت ترکیه ثابت کرد که می‌خواهد به جای جریان سلفی سعودی دنبال کسب حمایت از جریان اخوانی ترکیه‌ای برود. او به این ترتیب، هم همکاری با حزب‌الله را در داخل لبنان ادامه می‌دهد و هم سیاست منطقه‌ای ترکیه را تایید می‌کند که هر دو مورد به معنای نگرانی‌هایی جدی از سمت لبنان برای سعودی‌ها است.

روزنامه لبنانی الاخبار روز جمعه خبر از وساطت کشورهای مصر، امارات و کویت برای رفع اختلافات بین حریری و محمد بن سلمان داد که تلاش آنها به جایی نرسیده و گویا بن سلمان حاضر به قبول طرح این کشورها برای میانجی‌گری نشده است و این روزنامه نتیجه می‌گیرد که هر گونه تلاشی در این جهت محکوم به شکست است.[4] این نتیجه‌گیری الاخبار به خوبی نشان می‌دهد فاصله حریری از دربار آل سعود به آن میزان رسیده که دیگر وساطت این کشورها هم نمی‌تواند برای رفع فاصله و نزدیک کردن حریری به این دربار تاثیری داشته باشد. موافقت دستگاه قضایی لبنان برای رسیدگی به شکایت علیه ثامر السبهان، وزیر مشاور سعودی در امور منطقه خلیج فارس، نشان دیگری از این دوری است که حالا لبنان آماده رسیدگی به شکایت علیه مشاور نزدیک محمد بن سلمان و مرد شماره دو در ماجرای استعفای حریری می‌شود. شکی نیست که این وضعیت تاثیری مستقیم در انتخابات پارلمانی لبنان خواهد داشت که قرار است در 6 می ( 17 اردیبهشت 97 ) برگزار شود. هر چند که هنوز دو جریان 14 و 8 مارس آرایش اصلی سیاسی لبنان را شکل می‌دهند اما ماجرای استعفای حریری و نقش سعودی‌ها در آن باعث شده تا آن جبهه متحد تحت حمایت آل سعود در جریان 14 مارس مثل سابق نباشد چنان که ولید جنبلاط سعی می‌کند از این جریان فاصله بگیرد و خود را فردی اهل مصالحه با تمام جریان‌های سیاسی لبنان نشان بدهد و فاصله گرفتن حریری از عربستان هم تنش‌های درون‌خانوادگی در این جریان و به خصوص حزب المستقبل ایجاد کرده است. میسم رزق در روزنامه الاخبار گوشه‌هایی از این تنش‌ها را در تحلیل خود از فهرست انتخاباتی این حزب بیان می‌کند که به نظر او یک طرف قضیه افرادی مثل فؤاد سنیوره که حاضر به عقب‌نشینی و مدارا است تا فردی مثل صلاح سلام که به نظر رزق، هنوز روابط خود را با عربستان و امارات را دارد و به دنبال کنش تند سیاسی است.[5] همین تنش‌ها باعث شده تا حزب المستقبل به عنوان ستون اصلی جریان 14 مارس نتواند آن استحکام درونی سابق را داشته باشد او این احتمال را می دهد که فهرست‌های انتخاباتی رقیب با نام همین حزب مطرح شوند یا این که برخی از جناح‌های درونی آن رو به بیرون از این حزب بیاورند تا بار دیگر احزاب وارد ائتلاف انتخاباتی بشوند. نمی‌توان در این تنش نقش سعودی‌ها را ناچیز دانست و شاید پی‌گیری پرونده السبهان در دستگاه قضایی لبنان ترفندی از سوی حریری باشد تا به این وسیله دامنه نفوذ و دخالت سعودی‌ها را دست کم در حزب المستقبل کم کند. در هر صورت، دور شدن حریری از سعودی‌ها این فرصت را به افرادی داده که می‌خواهند با کنار زدن او خود را نماینده طیف اهل تسنن در لبنان جا بزنند و در این کار هم انتظار حمایت‌های سعودی و به ویژه پرداخت‌های دلاری آن را دارند. اگر دخالت سعودی‌ها در این جریان نام کودتایی علیه حریری هم نداشته باشد، دست کم این نکته روشن است که محمد بن سلمان با رد درخواست میانجی‌گیری از سوی آن سه کشور عربی به فکر مهره‌ای به جای حریری در لبنان است تا هم از حریری انتقام گرفته باشد و هم این که آرایش سیاسی جدیدی را به نفع خود در لبنان ایجاد کند.

[1] - https://www.reuters.com/article/us-lebanon-politics-hariri-exclusive/exclusive-how-saudi-arabia-turned-on-lebanons-hariri-idUSKBN1DB0QL

[2] - https://www.al-sharq.com/article/31/01/2018/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1%D9%8A-%D9%8A%D8%B5%D9%81%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9-%D8%A8%D9%8A%D8%AF-%D8%AA%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%A9

[3] - http://elaph.com/Web/News/2018/2/1189179.html

[4] - http://www.al-akhbar.com/node/290538

[5] - http://www.al-akhbar.com/node/290606