سزارین، از مد تاریخ تولد تا سودجویی برخی پزشکان/ ایران، مهد سزارین جهان!

به گزارش روزپلاس، «حسرت شنیدن صدای اولین گریه نوزادم به دلم ماند. دلم می‌خواست لحظه تولد، او را روی سینه‌ام بگذارند و ببوسمش اما نشد. از ترس زایمان طبیعی، سزارین کردم و بعد از آن از فرط درد حتی نتوانستم به نوزادم شیر بدهم.» این‌ها را مادری می‌گوید که دخترش این روزها ۶ ساله است و او حتی کوچک‌ترین خاطرات کودکش از اولین ایستادن بی‌تعادل روی پاهای کوچکش، تا جوانه زدن اولین دندان و اولین واژه‌ای که به شیرینی ادا کرد را تاریخ زده و نوشته است اما حسرت شنیدن صدای اولین گریه دخترک، مادر را رها نمی‌کند. ترس از درد زایمان طبیعی، تنها مختص زنان ایرانی نیست اما ایران جزو معدود کشورهایی است که برای جلوگیری از افزایش روزافزون آمار سزارین برنامه مناسب و اثرگذاری ندارد. رتبه دوم سزارین در جهان متعلق به ایران است؛ در حالی که کشورهای توسعه‌یافته سال‌هاست که روش‌های کاهش درد زایمان‌های طبیعی را ترویج می‌دهند. فرزندان سلبریتی‌های خارجی همه با روش‌های طبیعی متولد می‌شوند مگر این که مشکل خاصی برای مادر یا فرزند وجود داشته باشد و در کشورهای توسعه‌یافته سزارین تنها زمانی استفاده می‌‌شود که جان مادر و نوزاد در خطر باشد. اما در ایران بسیاری از هنرمندان سزارین را ترجیح داده‌اند و تمایل به زایمان طبیعی طبق معمول با هزار حرف و حدیث همراه است. اگر زنی عادی از این چرخه خارج شود، اول از همه برچسب فقر به او و خانواده‌اش می‌زنند و بعد برای او و ظاهر از دست رفته‌اش دل می‌سوزانند. این در حالی است که داروهای بیهوشی حین زایمان سزارین از جفت به خون جنین منتقل می‌شود و اگر نگاهی به نسل‌های اخیر ایران بیندازید، می‌بینید بچه‌هایی که هر روز به دیده حیرت به رفتارهای‌شان می‌نگریم، اغلب دوره معینی را در رحم مادر نگذرانده و به زور سزارین متولد شده‌اند. بچه‌هایی که به جای آغوش مادر به دستگاه‌های ان آی سی‌ یو سپرده شده‌اند.

طبق آخرین تحقیقات، ۸۰ درصد از زایمان‌های طبیعی نیاز به مداخلات پزشکی ندارد و فقط با ارائه آموزش به مادران و مراقبت و پایش آنان در دوران بارداری به راحتی قابل انجام است. کاهش درد زایمان طبیعی به خصوص زایمان در آب نیز این روزها در ایران انجام می‌شود اما نه آن‌ گونه که شایسته است. آمارهای غیر رسمی سزارین از مرز ۹۰درصد گذشته است اما سیاست‌های ترویجی وزارت بهداشت، همچنان کارآمد چندانی ندارد و مردم هنوز این روش‌ها را نمی‌شناسند یا به آن اطمینان نمی‌کنند. وزارت بهداشت تجربه موفقی در ترویج این روش‌ها نداشته و برخی بیمارستان‌های تهران که ارائه دهنده این خدمات هستند، هنوز برای مردم شناخته‌شده نیستند. این روزها مادران باردار می‌توانند جهت آشنایی با روش‌های کاهش درد، هر روز در ساعات مشخص به این بیمارستان‌ها مراجعه کنند اما بسیاری از آنان از این موضوع بی‌خبر هستند و تعدادی نیز که می‌دانند با معرفی دوستان و اقوام و شنیدن تجربه‌های موفق سایرین بر ترس خود فایق آمده و تصمیم گرفته‌اند با این روش‌ها آشنا شوند. تبلیغ سینه به سینه برای این روش‌ها بر خلاف سایر امور، چندان کارساز نیست و توان درهم شکستن تصویر زنان از درد زایمان را ندارد و جای خالی سیاست‌های فرهنگ‌سازی به وضوح به چشم می‌خورد.

زهرا یکی از مادران باردار است که از ماه چهارم بارداری در یکی از بیمارستان‌های تهران که خدمات زایمان با کاهش درد را ارائه می‌دهد، پرونده دارد. او برای اولین‌ بار از طریق یکی از دوستانش که با روش ورزش‌درمانی زایمان کرده با این روش‌ها آشنا شده و خود روش زایمان در آب را انتخاب کرده است. این مادر جوان که ماه هفتم بارداری خود را پشت سر می‌گذارد، به «قانون» می‌گوید: «متخصصان زنان و زایمان، یکی از مخالفان سرسخت ترویج روش‌های کاهش درد زایمان در ایران هستند، چون هزینه‌ای که از افراد برای سزارین می‌گیرند، در زایمان طبیعی وجود ندارد. وقتی باردار شدم، نزد پزشک خواهرم رفتم اما گفت من زایمان طبیعی انجام نمی‌دهم. روش آنان به‌ گونه‌ای‌ است که خودشان از اول می‌گویند سزارین کن و خودشان نیز تاریخ و ساعت زایمان را مشخص می‌کنند. بعد از طریق دوستم که با ورزش‌درمانی زایمان کرده بود، در کلاس‌های مشاوره زایمان شرکت کردم و زایمان در آب بهترین روش زایمان طبیعی است.»

یکی دیگر از مادران که همراه همسرش برای شرکت در کلاس‌های آموزش حین بارداری به بیمارستان مراجعه کرده است به «قانون» می‌گوید: «شرکت در این کلاس‌ها از هفته بیستم بارداری، ترس از زایمان طبیعی را تا حد زیادی از بین می‌برد. بارها لحظه زایمان را تصور می‌کنید و می‌دانید که قرار است طبیعی باشد. می‌دانید که درد هست اما تنها نیستی و زودتر از آن چه فکر کنید، تمام خواهد شد و قرار نیست دردسرهای بعد از عمل جراحی سزارین را داشته باشید. در همان جلسه اول با مامایی آشنا می‌شوید که قرار است تا آخرین جلسه همراه‌تان باشد. ورزش و تغذیه دوران بارداری، آشنایی با انواع دردهای زایمان و راه‌های کاهش آن با آموزش‌های تصویری ارائه می‌شود و در مورد درد حین لحظه خروج نوزاد و چگونگی مقابله با آن به‌ طور کامل صحبت می‌شود. خطرها را برای‌تان توضیح می‌دهند و همچنین به شما اطمینان می‌دهند که حین زایمان همراه‌تان را در کنار خود خواهید داشت که بزرگ‌ترین آرامش است.» او در پاسخ به این که چرا زایمان در آب را انتخاب کرده است، به «قانون» می‌گوید: «زایمان در آب، اولین و بهترین پیشنهاد در بین روش‌های کاهش درد است. آب به‌ خودی خود، آرامش‌بخش است و در زایمان نیز عضلات را آزاد می‌کند و تا حد زیادی از درد می‌کاهد و همچنین زایمان سریع‌تر و راحت‌تر اتفاق می‌افتد. نیاز به داروی بیهوشی ندارد و نیاز به برش حین زایمان برای تساهل تولد را کاهش می‌دهد.»

زایمان طبیعی با روش‌های کاهش درد به صورت رایگان انجام می‌شود و داوطلبان ملزم به پذیرش هزینه‌ای جز هزینه‌های جانبی نیستند اما تنها جراحی سزارین، رقمی بالغ بر پنج‌ میلیون برای افراد هزینه دارد و این جدا از پرداخت هزینه‌های بیمارستان است. این یکی از دلایلی است که پزشکان این روزها از سزارین استقبال کرده و مادران را به آن تشویق می‌کنند. آنها به صراحت می‌گویند که سزارین می‌کنند و اگر افراد قصد زایمان طبیعی دارند، به پزشک دیگری مراجعه کنند. دردسرهای سزارین برای آنها کمتر است. یکی از آنها معتقد است:« حوصله این که ۶ ساعت بالای سر مریض بایستم تا فارغ شود و بعد ۲۰ هزار تومان بگیرم را ندارم.»

آنها زمان سزارین را خود تعیین می‌کنند و نیازی نیست که برای زایمان طبیعی از خواب خود بزنند و به سرعت راهی بیمارستان شوند. راحت‌طلبی برخی پزشکان در کنار سیاست‌های نه‌چندان کاربردی وزارت بهداشت، ایران را به مهد نوزادان سزارینی تبدیل کرده است. لوح‌های دوستدار مادر، لوح‌هایی هستند که وزارت بهداشت به بیمارستان‌های ترویج‌دهنده روش‌های کاهش درد اهدا می‌کند اما از همان ابتدا نیز در عمل تنها چند بیمارستان محدود با این طرح همکاری کرده و از آن برخوردار شدند و وزارت بهداشت نیز راهکار دیگری در پیش نگرفت و طرح کاربردی خود را از دست داد. این یکی از عمده دلایل چالش‌های دایمی میان انجمن مامایی ایران و وزارت بهداشت است که منجر به بیکاری بسیاری از ماماهای ایران شده؛ در حالی که انجام عمل سزارین منجر به عفونت‌های حین و بعد از انجام جراحی، عوارض داروهای بی‌حسی و بی‌هوشی، صدمه به دستگاه ادراری، چسبندگی‌های پس از عمل و کم‌ شدن عمر شیردهی می‌شود و همچنین جنین ۴۰ هفته کامل را در رحم مادر سپری نمی‌کند. این بچه‌ها اغلب تا سه هفته زودتر از موعد به دنیا می‌آیند؛ در حالی که متخصصان به صراحت می‌گویند که یک روز نیز برای جنین در رحم مادر، یک روز است و اهمیت دارد. حتی نوزادانی که با سزارین ناگهانی و اورژانسی متولد می‌شوند نیز، ۴۰ هفته کامل را درون رحم مادر به سر برده و از این نظر درگیر عوارض سزارین نظیر زردی‌های طولانی و بیماری‌های تنفسی هستند که مادران علت آن را نمی‌فهمند.

اما تمام زنان نمی‌توانند از روش زایمان در آب استفاده کنند. «مژگان کرم‌نیای‌فر»، متخصص زنان و زایمان و رییس بخش زنان بیمارستان صارم معتقد است آب، دردهای زایمان را کاهش می‌دهد و نیازی به برش و بخیه نخواهد بود اما همه خانم‌های باردار نمی‌توانند زایمان در آب را تجربه کنند. این خانم‌ها گزینش می‌شوند؛ چرا که باید دارای ویژگی‌هایی باشند. مثلا در طول دوران بارداری باید هیچ عوارضی در مادر وجود نداشته باشد، ضربان قلب بچه خوب باشد و پیش از زایمان بچه مدفوع نکرده و پارگی طولانی‌‌مدت کیسه آب نداشته و مادر نیز عفونت نداشته باشد. همچنین شرایط فیزیکی‌اش نیز مناسب باشد یعنی لگن مادر در شرایط مناسب باشد و بچه نیز خیلی درشت نباشد و حین خروج دچار مشکل نشود. با این ویژگی‌ها مادر می‌تواند وارد آب شود.

اگر چه زایمان در آب، در زایمان اول نیز انجام می‌گیرد اما در زایمان‌های بعدی خیلی مناسب‌تر است. به گفته این متخصص زنان و زایمان، روش‌های متنوعی برای کاهش درد زایمان و استفاده مادران وجود دارد. مثلا تنفس گازی مخلوط از اکسیژن و گاز بیهوشی. افراد با استنشاق این گاز کمتر درد می‌کشند. یا روش دیگری که ما کمی مواد بی‌حسی در دهانه رحم تزریق می‌کنیم که در اصطلاح به آن روش‌های بی‌حسی پاراسرویکال می‌گویند یا استفاده از روش بدون درد اپیدورال یا اسپاینال. این کار را از ناحیه کمر انجام می‌دهند و تا حدودی شبیه مراحل سزارین است ولی میزان دارو با سزارین بسیار فرق می‌کند؛ به‌ گونه‌ای که خانم قدرت راه رفتن و ایجاد فشار را دارد ولی در عین حال دردش نیز کاهش پیدا می‌کند. اگر زایمان در شرایط خوب انجام شود و دستکاری‌های بی‌جا صورت نگیرد و برش داده شده نیز به خوبی ترمیم شود، عارضه‌ای نخواهد داشت و مادر با مشکلی روبه‌رو نمی‌شود.

این روزها مدهای تازه نیز زنان را به سمت سزارین سوق می‌دهد. آنها تاریخ تولدهای رند و دقیق را برای فرزندان‌شان انتخاب یا سعی می‌کنند تاریخ تولد آنان را با روز خاصی که برای‌شان مهم است، هماهنگ کنند. به همین دلیل تن به سزارین داده، نوزاد را زودتر از موعد از رحم خارج کرده و به دستگاه می‌سپارند اما کارشناسان معتقدند که تکامل بیشتر جنین، کاهش مشکلات تنفسی، کاهش خطر عفونت، کاهش زمان بستری در بیمارستان، کاهش خطرات ناشی از جراحی و بیهوشی، کاهش زمان نیاز به استراحت مادر، ارتباط سریع‌تر مادر و نوزاد، مرگ‌و‌میر کمتر مادران، کاهش زمان درد مادر، شیردهی سریع‌تر نوزاد، تقویت سیستم ایمنی نوزاد و کاهش خطر مشکلات تنفسی در نوزاد در دوران کودکی مثل خطر آسم، از مزایای انتخاب روش طبیعی زایمان است. اما آن چه مسلم است در کشور ما روش‌های کاهش درد و خوشایندسازی زایمان طبیعی به درستی عرضه نشده و عده زیادی از مادران تنها ترس و دلهره و درد زایمان طبیعی را می‌شناسند. پس برای فرار از آن به سزارین روی می‌آورند. ایران، راه درست استفاده از خدمات مامایی را نمی‌داند.