به گزارش روزپلاس؛ کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یکی از موضوعات مهم تاریخ معاصر ایران است که به کرات مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در بیشتر تحقیقات تاریخی اشاره شده که عوامل اصلی کودتا سرویسهای اطلاعاتی انگلیس و آمریکا بودهاند که از طریق عوامل داخلی خود موفق به سرنگونی دولت مردمی دکتر مصدق و بازگشت شاه به کشور شدند.
اما درباره نحوه این اقدام، عوامل مؤثر در آن، شیوههای اعمال قدرت سرویسهای اطلاعاتی در آن مقطع و بسیاری مطالب دیگر کمتر به موضوع پرداخته شده و به نوعی این اقدام درهالهای از ابهام قرار دارد. بنابراین برای پاسخ به این پرسشها با علیاکبر عاصیان، نویسنده کتاب نقش سرویسهای اطلاعاتی انگلیس و آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که به تازگی توسط پژوهشکده تاریخ معاصر منتشر شده است به گفتوگو نشستیم.
در این کتاب عملکرد این دو سرویس اطلاعاتی در کودتا مدنظر بوده است و بسیاری مطالب دیگر از جمله اقدامات دکتر مصدق و تأثیر سایر عوامل درگیر کودتا کمتر مورد کنکاش قرار گرفته است. همچنین، پس از بررسی منابع مختلف، ۶۳۰ برگ اسناد مربوط به کودتای ۲۸ مرداد متعلق به MI6، سیا و وزارت امور خارجه آمریکا در قسمت پیوست کتاب آورده شده است.
برخیها معتقدند اساساً کودتایی اتفاق نیفتاده و بعد از انحلال مجلس توسط دکتر مصدق، شاه مطابق قانون اساسی اجازه پیدا میکرد نخست وزیر را عزل کند. چنین چیزی را قبول دارید؟
همان طور که حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی گفتند به نظر میرسد که جای جلاد و شهید دارد عوض میشود! مخصوصاً اگر به وقایع اخیر نگاه کنید، بعضی از افراد هستند که اصلاً قائل نیستند که نفوذ خارجی در ایران وجود دارد. سند هم که ارائه میشود، چون طرف به باور و عقیدهای رسیده است، حاضر نیست آن باور و عقیده را اصلاح کند. متأسفانه این افراد تأثیرگذار و جامعهپسند هستند و روی اذهان جامعه تأثیر میگذارند.
اگر به تاریخ پهلوی هم نگاه کنید، از کودتای ۲۸ مرداد به عنوان قیام ملی یاد میشود و هر سال، سالروز این قیام ملی گرامی داشته میشد. مثل کودتای سوم اسفند که از سال دوم یا سوم، مراسم برای بزرگداشت قیام اسفند گرفته میشد. وقتی این مطلب موشکافی و بررسی نشود، بعد از مدتی کلاً جریان تاریخی و جای مظلوم و ظالم عوض شده است.
۲۸ مرداد کودتایی بود که طبق اسنادی که چاپ شده، به صراحت بیان میشود که کودتا بوده است و اصلاً ربطی به کمونیسم نداشته و برای دستیابی به اهداف انگلیس و آمریکا و کنترل بازار نفت ایران داشته است.
سازمان سیا همیشه از نقش خود در عملیات براندازی مصدق یاد میکند، اما حقیقت این است که طراح اصلی این کودتا، انگلیسیها بودند. آنها از اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ با تسلط کامل بر منابع منابع ایران به خصوص صنعت نفت درآمد نجومی برای خود برداشتند؛ به طوری که درآمد نفتی انگلیس از ایران در سال ۱۹۵۰ به ۱۷۰ میلیون پوند رسید. نفت در حکم شریان حیاتی انگلیس در طول جنگ جهانی دوم بود و در آن سالها فقط ۱۰ درصد از درآمد نفت شامل حال مردم مصیبت زده ایران میشد. با ملی شدن صنعت نفت انگلیسیها احساس خطر کردند؛ بنابراین برای تلطیف موضوع، مصدق پیشنهادهایی مبنی بر اختصاص سود بیشتر به مردم ایران مطرح کرد، اما پاسخ مصدق منفی بود. انگلیسیها با پیشنهاد MI6 سه گزینه پیش رو داشتند: توقف تولید نفت، حمله نظامی به ایران، طراحی کودتا و براندازی مصدق که نهایتاً گزینه سوم در دستور کار قرار گرفت. MI6 این پیشنهاد را برای CIA مطرح کرد و برای مشارکت در این عملیات از آنها کمک خواست. آیزنهاور نیز از ترس توسعه کمونیست در منطقه به همکاری با MI6 رضایت داد.
برای بررسی این واقعه ابتدا باید فضای آن دوره را تحلیل کرد. شاه حق داشت او را برکنار کند، ولی حق نداشت از نیروهای خارجی استفاده کند. ثانیاً به قانون اساسی مشروطه دو تبصره خورده است. این قانون برای دوره قاجاریه نوشته شده بود و مجلس مؤسسان که انتخابات آن مجلس از اساس با زور سرنیزه بوده و بسیار ضربالاجلی انجام شده است. دو تا از اصول مشروطه عوض میشود. اول سلطنت به خاندان پهلوی منتقل میشود که این اصل با قانون مشروطه منافات دارد. ثانیاً شاه باید در مقابل ملت، یعنی نمایندگان مجلس پاسخگو باشد که این اصل از دوره سوم یا چهارم مجلس شورای ملی به یک قانون فرمایشی تبدیل شد و در مجلس پنجم این بحث به اوج رسید و به تبع آن، همین نمایندگان بودند که مجلس مؤسسان را تشکیل دادند و تعویض قانون مشروطه را انجام دادند؛ تا جایی که شهید مدرس اعتراض میکند که من خودم که به خودم رأی دادهام. آن یک رأی من کو؟ یعنی رضاشاه بهقدری عصبانی بود که حاضر نشد حتی یک رأی خود مدرس را به عنوان آمار بپذیرد! هرچه جلوتر میرویم، از قانون اساسی مشروطه فقط یک اسم باقی میماند.
شیوههای اعمال قدرت سرویسهای اطلاعاتی اینتلیجنتسرویس و سازمان «CIA» چگونه بود؟
اصول کار سازمانهای اطلاعاتی، جمعآوری اطلاعات و اسناد تاثیرگذار توسط جاسوسان است. کودتای ۲۸ مرداد صحنه فعالیت اینتلیجنتسرویس و شاپور ریپورتر است که هم به دربار رفت و آمد داشت، چون معلم خصوصی ملکه ثریا بود، هم به عنوان کارمند سفارتخانه انگلیس به سفارت آمریکا رفت و آمد داشت. دبیر سفارتخانه هند و مدرس زبان انگلیسی در دانشگاه هنگکنگ بود.
یعنی هم امکان تأثیرگذاری، هم فرصت جمعآوری اطلاعات را داشت و آمریکا هم با توجه به سابقهای که از دوره مشروطه در ایران جمع کرده بود و وجههای برای خودش به دست آورده بود، شبکه جاسوسی گستردهای داشت که از طریق آن هم اطلاعات جمعآوری میکرد، هم با بهکارگیری عناصر مختلف از جمله اشرار و زنان بدکاره توانست کودتا را مدیریت کند و به اهداف خودش برسد.
عوامل مؤثر کودتای ۲۸ مرداد چه بود و بفرمایید که چگونه این اتفاق رخ داد؟
عوامل مؤثر در کودتا را میتوان به دو دسته تقسیم کرد. یکسری عوامل تقویتی بودند، یکسری عوامل تضعیفی. عوامل تضعیفی این بود که سه ضلع مثلث قدرت را بشکنند یا از هم جدا کنند. آیتالله کاشانی، فداییان اسلام و دکتر مصدق. با جوسازی و درگیریای که ایجاد شد، بین این سه ضلع فاصله افتاد و جبهه ملی شدن صنعت نفت (منظور جبهه ملی نیست) بلکه بین تمام جریاناتی که با هم جمع شدند و این نهضت را راه انداختند، انشقاق افتاد و حتی بین اعضای جبهه ملی هم انشقاق پیش آمد و در این تنهایی، بعضی از تصمیمات اشتباه دکتر مصدق و بقیه افراد باعث شد که این جبهه تضعیف شود.
دوم، تصمیمات تقویتی بود که عناصر اطلاعاتی اینتلیجنتسرویس و سازمان «CIA» موفق به انجامشان شدند، از جمله اینکه اخبار را از مناطق مختلف جمعآوری میکردند و اخبار جهتدار را به شاه میدادند که قرار است ایران به دامان کمونیسم بیفتد. در این بین میخواستند با جنگ روانیای که به وسیله نشریات مختلف راه میانداختند، روی تفکر عمومی جامعه تأثیر بگذارند.
سوم استفاده از اشرار بود که به بازار حمله کردند و دفتر روزنامه طوفان را آتش زدند و به خانه دکتر مصدق هم حمله کردند. قسمت چهارم، مدیریت ارتش بود. با توجه به اینکه شاپور ریپورتر یک دانشکده جنگ داشت، توانست افسران لایقی را که برای عملیات مد نظرش بود، پیدا کند و با مدیریت آنها ارتش را به صحنه بکشاند و نیروهایی را هم که مخالف بودند، قبل از کودتا بکشند. افشارطوس و نیروهایی را که مخالف یا طرفدار دکتر مصدق بودند، قبل از کودتا سر به نیست کردند.
یعنی زمینه کار فراهم شد و خارجیها هم طلب دولت دکتر مصدق را ندادند و دولت چون از لحاظ مالی دچار مضیقه شد، نتوانست بسیاری از برنامههایش را اجرا و بدهکاریهایش را پرداخت کند. بنابراین اقبال عمومی به آن کاهش پیدا کرد و از قیام ۳۰ تیر تا ۲۸ مرداد شاهد یک فروکش اساسی در حضور مردم در پشتیبانی از دکتر مصدق هستیم که همه این شرایط باعث این قضیه شد.
آیا سرویسهای اطلاعاتی انگلیس و آمریکا روشی را که در کودتای ۲۸ مرداد به کار گرفتند، در سایر کشورها هم به کار بردند؟
این اولین تجربه سازمان CIA در زمینه سرنگونی یک حکومت پس از جنگ جهانی دوم بود. آمریکا این شیوه را پس از ایران در شیلی به کار برد و دولت آلنده را سرکوب کرد و پینوشه را سر کار آورد.
کودتایی که بر اساس اطلاعات سازمانهای اطلاعاتی انجام شد، نه اینکه خود آن کشور این کار را انجام بدهد، قبل از آن هم اینتلیجنتسرویس کودتای سوم اسفند را در ایران راه انداخت. افراد زیادی از جمله آقای شهبازی در کتابشان آوردهاند که رضاخان یک افسر ایرانپرست فعال نبود، بلکه کسی بود که عامل اردشیر ریپورتر او را پیدا کرد و اردشیر ریپورتر چند ماه با رضاخان میرپنج صحبت و او را برای انجام کودتا آماده کرد. اینتلیجنتسرویس این تجربه را از قبل داشت و سازمان CIA هم که تقریباً اوایل کارش بود، برایش تجربه خوبی شد و در کشورهای مختلف از جمله شیلی از آن استفاده کرد.
مبادله تفاهمنامه خرید سلاح بین ایران و انگلیس با حضور طوفانیان و یکی از مسئولان انگلیسی. ریپورتر نفر اول سمت راست
آمریکا تا مدتی پشتیبان نهضت ملی شدن نفت ایران بود. چرا ناگهان پشت مصدق و ایران را خالی کرد؟
نمیشود گفت آمریکا مدافع ایران بود. سیاست بیطرفیای که توسط رئیسجمهور آمریکا ابلاغ شده بود، اقتضا میکرد که اینها از این سیاست پیروی کنند. در جنگ جهانی دوم روسیه بیشترین کشته و بیشترین خرابی را داد. انگلیس بمباران زیادی شد و تنها محیطی که تقریباً امن ماند آمریکا بود. این کشور به دلیل فاصله سرزمینی و خرابی و کشتههای کمتر توانست جایگزین انگلیس، استعمارگر پیر شود و بعد از سال ۱۳۲۰ با تغییر سیاست آمریکا، حضور آمریکا در عرصههای مختلف پررنگتر و عریانتر شد و حالت استعماری خودش را نشان داد. چون ایران یکی از مناطق مهمی بود که صنعت نفتش داشت کمکم خودش را نشان میداد، آمریکا در این عرصه وارد شد و از این فرصت نهایت استفاده را برد.
فارس
ویدیو/ منظور پس از مخالفت با واردات خودرو: نظرم درباره واردات خودرو نظر شخصی بود/ مکلف به اجرای قانون هستیم
تصویری باورنکردنی از پسر هادی چوپان/ فیگور مشابه گرگ ایرانی و فرزندش
تصاویر مظنونین حمله تروریستی در مسکو منتشر شد
ابطحی مجروح شد/ سارقین ناکام ماندند+ عکس
عکس/ پست اینستاگرام کنفدراسیون فوتبال آسیا به مناسبت آغاز سال نو
عکس/ کفشهای مرموز بایدن
عکس/ لوگوی گوگل برای نوروز ۱۴۰۳
عکس/ رئیسی با عباس قادری خواننده قدیمی دیدار کرد
مردی که ۷۰ سال با یک ریه آهنی زندگی کرد، درگذشت
عکس/ لحظۀ ترکیدن نارنجک دستساز در دست یک جوان
تصویری جدید از سید حسن نصرالله
انتشار تصاویر فوتوشاپی کیت میدلتون/ همسر ولیعهد انگلیس عذرخواهی کرد
تصویر آخرین حضور آیتالله جنتی درمجلس خبرگان
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
عکس/ کاشت نهال توسط رهبر انقلاب در روز درختکاری
عکس/ ملاقات امیر تتلو با مادر و خواهرش در حاشیه اولین جلسه دادگاه
عکس/ سیدحسن خمینی در حسینیۀ جماران رای خود را به صندوق انداخت
آیت الله مدرسی یزدی و طحان نظیف رای خود را به صندوق انداختند/ عکس
عکس/ محمدباقر قالیباف رأی خود را به صندوق انداخت
عکس/ آيتالله احمد جنتی رأی خود را به صندوق انداخت
ویدئو/ دو توصیه مهم حضرت آقا به مردم
عروس با کلاه ارتشی/ گزارش تصویری از ازدواج دانشجویی در دانشگاه افسری
عکس/ فرمانده مهدی برروی دیوارنگاره میدان انقلاب تهران
عکس/ دیدار غمانگیز فردوسیپور و جواد خیابانی/ عادل همکار قدیمی را فراموش نکرد
ببینید/بیانات رهبر انقلاب پس از کاشت نهال در روز درختکاری
عکس/ حضور حاج اسماعیل قاآنی در راهپیمایی ۲۲ بهمن
نمایش سامانه موشکی زمین به زمین «قیام» در حاشیه راهپیمایی ۲۲ بهمن
عکس / چهره درهم بایدن و هریس پس از حمله به پایگاه آمریکا در اردن
دیوارنگاره جدید میدان انقلاب/ عکس
عکس/ حضور شیخ زکزاکی در حرم حضرت معصومه(س)
عکسی از کارگردانی جواد عزتی در فیلم تمساح خونی
موشکهای سپاه دیشب با هشتگ کاپشن صورتی شلیک شد/ عکس
عکس/ جدیدترین دیوارنگاره میدان فلسطین با عنوان "تابوتهایتان را آماده کنید"
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای حمایت از تیم ملّی ایران/ عکس
عکسی دیده نشده از غلامرضا تختی در کربلا
رونمایی از نامه قدیمی غلامرضا تختی/عکس
پیکر دختر کاپشن صورتی با گوشواره قلبی در حمله تروریستی دیروز/ عکس
دیوارنگاره تهدیدآمیز میدان ولیعصر رونمایی شد / عکس
تصویری از دیدار «شهید صالح العاروری» با رئیس جمهور در ۳۰ خرداد ۱۴۰۲
آخرین تصویر ثبت شده از حاج قاسم سلیمانی قبل از شهادت
سردار سلیمانی و مادرش روی دیوارنگاره میدان ولیعصر + عکس
دیدار رئیسی با خانواده سردار شهید سید رضی موسوی
خوش و بش فردوسی پور و تاج در مراسم تشییع ملیکا محمدی/ عکس
عکسی از پدر محمدرضا گلزار در شب عروسی اش!
ایلان ماسک با لباس مخصوص ژاپنیها/ عکس
۳ کیلو پیچ و مهره در شکم یک بیمار اهوازی! +عکس
عکسی خاص از دیدار رئیسی از جزیره آشوراده
با پیگیری سازمان منطقه آزاد انجام شد؛ شرکت "غدیر" پروژههای ناتمام خود در کیش را تمام میکند
فرمانده کل سپاه در مراسم عزاداری ایام فاطمیه/ عکس
تصاویر ۱۱ شهید پاسگاه راسک
تصاویر/ لباسهای مولانا بعد از مرمت در قونیه
پوتین در اتوبان همت تهران!
اولين تصوير از تتلو در خاک ایران پس از بازداشت
عکس کمتر دیده شده از رهبر معظم انقلاب در مترو تهران
زوج هالیوودی در مسجد ابوظبی/ واکنشها به حجاب رزی هانتینگتون
عکس/ بقایای دانشگاه الازهر در غزه بعد از بمباران
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای شهادت حضرت زهرا(ع)
لیلا حاتمی در مراسم چهلم داریوش مهرجویی و همسرش/ عکس
عکس یادگاری نوجوانان باستانیکار با رهبر انقلاب
عکس/ حدیث نصب شده در دیدار امروز ورزشکاران با رهبر انقلاب
اینفوگرافیک/ چه زمانی نباید خرما بخوریم؟
گفتگوی دو وزیر سابق در خصوص صداوسیما
توهین دوباره بایدن به پوتین
اینفوگرافیک/ کدام رذایل اخلاقی در قرآن آمده است؟
خودکشی یک دکتر جوان در دلفان / یک مسئول: زنگ خطر خودکشی رزیدنتها به صدا درآمد / عوامل انسانی دخیل قابل شناسایی و مجازات هستند
فرصت ویژه قلعهنویی برای صعود و اعتماد بیشتر به جوانان مقابل ترکمنستان
معاون حوزه علمیه ماهشهر به قتل رسید
اعلام جزئیات مذاکره استقلال با الهیار صیادمنش و دو لژیونر دیگر
بازگشت پرهزینه و ناموفق صداوسیما به سلبریتی ها/ پرداخت های میلیاردی صحت دارد؟
بزرگترین پیشرفتهای فناوری در سال گذشته چه بود؟
شماره تلفن های ضروری در عید نوروز
عکس/ مروری بر نامگذاری سالها توسط رهبر انقلاب از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۳
محبوس شدن در سرویس بهداشتی؛ اولین حادثه پایتخت در سال ۱۴۰۳
اینفوگرافیک/تولید دغدغه ی جدی رهبر انقلاب
جدول حقوق و دستمزد ۱۴۰۳ منتشر شد
هشدار پلیس فتا درباره تورهای لحظه آخری
توییت نماینده کارگری از جلسه تعیین دستمزد با وزیر کار
اینفوگرافیک/ توصیههایی برای جلوگیری از چاقی در ماه رمضان
اینفوگرافیک/ کمک به رفع خوابآلودگی رانندهها با چند روش ساده
هشدار نوروزی پلیس فتا: WiFi رایگان ترفند مجرمان سايبری است
هشدار سیلاب؛ مردم سعی کنند تا سال تحویل سفر نروند
ورود سامانه بارشی به کشور از امروز/ فروردینِ بارانی آغاز میشود
هفت زوج آقای گلی در فوتبال ایران/ اسدی - مغانلو زوج جدید میشوند؟
اجرای طرح ترافیک پایتخت تا ۲۸ اسفند/ جزییات اجرای طرح در نوروز
چطور اینترنت هدیه دولت را فعال کنیم؟
اینفوگرافیک/ با سرگیجههای بعد از افطار چه کنیم؟
رونمایی کیم از «قدرتمندترین» تانک جهان
اینفوگرافیک/ علت و راهکار رفع بوی بد دهان در روزهداری
افزایش کرایههای اتوبوس، تاکسی و مترو در سال ۱۴۰۳/ دریافت کرایههای جدید از اول اردیبهشت
توصیههای ایمنی وزارت بهداشت در چهارشنبهسوری
اینفوگرافیک/ چهارشنبهسوری؛ چی بود، چی شد
سومی کشتی فرنگی ایران در تورنمنت بلغارستان
نظر ۷ مرجع درباره مسافرتی که روزه را باطل نمیکند
شرایط و ضوابط فعالیت رستورانها در ماه رمضان/ استقرار بازرسان در مراکز پرتردد
اینفوگرافیک/ افسردهترین کشورهای ۲۰۲۴ را بشناسید
زمان دربی ۱۰۳ تغییر نکرد/ استقلال ـ پرسپولیس؛ چهارشنبه در آزادی
رونالدو یک جنگ تمام عیار در عربستان به راه انداخت!
جزئیات تکالیف نوروزی دبستانیها؛ پیک نوروزی حذف شد
پرشکستترین سپاهان تاریخ
اینفوگرافیک/ بهترین مواد مغذی برای سلامت مغز
ویدیو/ تفریحات خاص ظریف و همسرش در کیش
اطلاعیه پلیس به مناسبت ماه مبارک رمضان
سواد رسانهای/ ۱۰ نوع اشتباه و اطلاعات نادرست
بارش برف و وزش باد در ارتفاعات کشور/ از تردد در مسیرهای مستعد وقوع بهمن خودداری کنید
۱۸ اسفند؛ واریز دومین شارژ ۲۲۰ هزار تومانی طرح فجرانه کالابرگ
سواد رسانهای/ پروپاگاندا چیست و چه اهدافی دارد؟
اولین قضاوت یک داور زن در داربی تهران
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
برگزاری داربی چهارشنبه ۲۳ اسفند تنها با ۴۵ هزار تماشاگر
این شما و جولان صبانتیون؛ مبارک آنان که رای ندادند!
سواد رسانهای/ چگونه اخبار جعلی را تشخیص دهیم؟
۳۰ کاندیدای پیشتاز در تهران عضو کدام فهرست انتخاباتی بودند؟
روند بازار ارز تهران بعد از انتخابات ۱۱ اسفند چگونه خواهد بود؟
کلیه مدارس استان تهران روز شنبه تعطیل است
اینفوگرافیک/ نکات مهم بیانات رهبر انقلاب درباره انتخابات
با چه مدارک شناسایی میتوانیم رأی دهیم؟
پرداخت بیمه بیکاری مشروط شد
اعلام رسمی محرومیت سنگین پوگبا از فوتبال
قیمت سکه افزایشی شد
رای نهایی درباره حرکت جنجالی رونالدو اعلام شد