بحران اوکراین؛امنیت انرژی در نظام بین‌الملل و نقش ایران

به گزارش روزپلاس، مناقشات روسیه در اوکراین هم سیاست جهانی و هم بازارهای منابع بین المللی را متزلزل و تاثیرات بسزایی بر اقتصاد سراسر جهان داشته است. این در حالی است که با گذشت بیش از هشتاد روز از آغاز این بحران بسیاری از جوامع در تلاش برای درک آن می باشند. چالش های خاصی که اقتصاد روسیه را تحت تاثیر قرار داده و به منصه ظهور رسانده است.

جهان در دهه گذشته چندین رویداد بی ثبات کننده را تجربه کرده است که هر کدام از این بحران ها نقش بسزایی در افزایش قیمت مواد غذایی و انرژی در سراسر جهان را داشته است. از جمله این بحران ها میتوان به بحران ۲۰۰۸ اوکراین، خیزش مردمی (بهار عربی)، جنگ در سوریه، افزایش مهاجرت و افزایش جمعیت افراد آواره، ظهور پوپولیسم در جهان، جنگ تجاری قدرت های بزرگی چون آمریکا و چین، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، همه گیری کرونا، خروج بی نظم آمریکا از افغانستان و در نهایت بحران ۲۰۲۲ اوکراین اشاره کرد.

این درگیری و تنش که در پی جلوگیری از تجاوز بیشتر و پاسخ به تهدید افزایش یافته ناتو و کشورهای اتحادیه اروپا که با روسیه همسایه هستند، به وجود آمده است چالشی اساسی در اقتصاد و انرژی جهانی به وجود آورده است، چالشی که با امنیت انرژی در اروپا و کشورهای غربی با آن مواجه و در پی کسب راه حلی برای برون رفت از این معضل امنیتی را دارند. ساختار جدید حاصل از این بحران ممکن است عاملی در تحریم های بیشتر علیه روسیه و یا عاملی در برداشته شدن تحریم ها علیه روسیه باشد. روسیه نیز ممکن است در قبال اعمال تحریم های بیشتر غرب و اتحادیه اروپا واکنشی متقابل برای ممنوعیت صادرات انرژی به کشورهای غربی و اروپایی داشته باشد. این بحران دربردانده پیامدهای بسیار جدی برای غذا و انرژی جهانی و به نوبه خود پتانسیل ایجاد اثرات آبشاری بر اقتصاد جوامع در سراسر جهان را خواهد داشت.

روسیه و اوکراین هر دو بازیگران مهمی در انرژی جهانی و روسیه سومین تولید کننده و صادر کننده نفت در جهان است. همچنین این بحران تاثیر بسزایی در مورد زندگی روزمره مردم و مشاغل آنها در سراسر جهان داشته است. با توجه به شرایط پیش آمده در اوکراین و طولانی شدن این درگیری بعید به نظر می رسد که این مناقشه در کوتاه مدت حل و فصل شود. تاثیر این مناقشه در بازارهای جهانی تقویت شده و اثرات بسیار جدی بر اقتصاد و جوامع در سراسر جهان خواهد گذاشت. وابستگی بیشتر برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا به واردات انرژی روسیه باعث افزایش فشارها بر این کشورها  شده است. در همین حال، دولت ایالات متحده شرکت های آمریکایی را از سرمایه گذاری در توسعه تولید انرژی روسیه ممنوع کرده است و از شهروندان آمریکایی خواسته تا از سرمایه گذاری در شرکت های خارجی که در تولید انرژی روسیه است مشارکت نداشته باشند.

با این حال، دولت ها از اجرای اقدامات احتمالی قوی تر از جمله تحریم کامل واردات انرژی خودداری کرده اند و روسیه در این میان از انرژی به عنوان اهرم فشار در قبال تحریم های غرب و کشورهای اروپایی بهره جسته است. شایان ذکر است که روسیه صادرات خود به برخی از کشورهای اروپایی را قطع ولی همچنان جریان گاز روسیه در مسیر اروپا ادامه دارد. و برخلاف تصور بسیاری از تحلیلگران تحریم های اعمال شده توسط غرب و اتحادیه اروپا نتوانسته ضربه مهلکی بر اقتصاد روسیه وارد سازد و روسیه توانسته با قرار گرفتن در این شرایط سخت اقتصاد کشورش را حفظ نماید.

با توجه به شرایط بیان شده و تغییر در نظم وامنیت در نظام بین الملل در واقع، یکی از مهم ترین بازیگران آتی تامین حفظ صلح و امنیت بین المللی، به دلیل قرار گرفتن در یکی از عمده ترین حوزه های استراتژیک جهانی و دارابودن اکثریت شاخصه های مربوط به ثبات سازی و امنیت آفرینی ایران است. کشورهای اروپایی بی علاقه نیستند که مبدا تامین گاز خود را تغییر دهند، یا حداقل نیازهای خود را محدود به منافع ثابت و ویژه نکنند. بنابراین از دیرباز توجه ویژه ای به ایران داشته اند که دومین دارنده ذخایر گازی دنیا است. با توجه به سابقه روسیه در قطع جریان گاز به شرق و غرب اروپا، کوشش برای متنوع ساختن منابع تامین گاز اروپا، برای افزایش ضریب امنیت توزیع انرژی، بیش از هر زمان مورد توجه مراکز تصمیم گیری در اروپا قرار گرفته است. نکته مهم، چشم پوشی نکردن از قابلیت های ایران است که در مسیر اصلی انتقال انرژی آسیای مرکزی است. این امر باعث شده تا اروپا درصدد یافتن منابع نفتی مطمئن و جایگزین به آسیای مرکزی و قفقاز روی آورده و طرح ها و پروژه های بلند پروازانه ای را در این مناطق دنبال کند.

در بازار جهانی انرژی، ایران از دو نظر در کانون توجه و مرکز تعاملات بین المللی قرار دارد: نخست موقعیت ژئوپلتیک کشور و سپس، نقش حیاتی ایران در امنیت جهانی انرژی. در واقع، می توان در این چارچوب بیان کرد که انرژی یکی از حلقه های پیوند ایران با جهان خارج و در بلند مدت یکی از اهداف راهبردی ایران برای از میان برداشتن تحریم های اعمالی توسط اروپا و غرب می باشد. این به معنای ضرورت مشارکت و تعامل ایران در امور جهانی با انگیزه استفاده از امکانات خارجی برای توسعه، رفع موانع و تهدیدات بین المللی و از همه مهم تر، ارائه تصویری از ایران به عنوان فرصتی بین المللی در میان مدت و بلند مدت است. این موضوع دربردارنده توسعه ایران و هم ابزاری در جهت کسب قدرت در اهداف سیاست خارجی می باشد.