مسئولان مانع اطلاع رسانی به موقع رسانه‌ها نشوند/ سواد رسانه راه مقابله با بی‌اخلاقی رسانه‌ای است

«روز پلاس»-اکرم سادات حسینی؛ میلیون‌ها پیام در هزاران رسانه مخابره که نه بلکه به سمت مخاطب شلیک می‌شوند در میان چطور پیام خاصی مورد توجه قرار می‌گیرد؟ چه روش‌هایی برای دیده شدن وجود دارد؟ اصول و مرزهای کار حرفه‌ای در رسانه‌ها چیست و پرسش‌هایی از این دست که وقتی با وایرال شدن یک پیام، ویدئو و یا فایل صوتی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مواجه می‌شویم، مطرح می‌شود. به خصوص وقتی اصل قصه هویدا می‌شود و بخش کثیری از جامعه نخست که پیام اشتباه را دریافت و تحت تاثیر قرار گرفته بودند متوجه فریب خوردگی بزرگی می‌شوند و معمولاً واکنش‌های کاملاً متفاوتی دارند، گاهی آشوب و شورش‌هایی به واسطه مخابره چند واژه پیام اشتباه که ممکن است سهوی بوده، رخ می‌دهد، بازار داغ شایعات هم همیشه در آب گِل آلود می‌تواند بسیار فعال باشد و در عرصه‌های مختلف نشر اخبار کذب و ایجاد شایعه کارکردهای خود را داشته است؛ مثلا در امور اقتصادی و اجتماعی و سیاسی از نوسانات بازار بورس و ارز تا تغییر رفتار مردم و اثرگذاری بر امور سیاسی خُرد و کلان!

به راستی چطور اخبار اشتباه و یا منحرف کننده و اساساً کذب مجال توسعه می‌یابند؟ پس نقش رسانه‌های رسمی و منابع معتبر و موثق خبری چیست؟ مقامات رسمی و مسئول چرا اصل ماجرا را اعلام نکردند؟ برای دریافت پاسخ این پرسش‌ها سواد رسانه را که حلقه مفقوده تمام ماجراهای قابل بررسی است ، بررسی کردیم در همین رابطه با اکبر نصراللهی استاد ارتباطات گفت‌وگو داشتیم و او در پاسخ به این پرسش «روز پلاس» که متولی آموزش و ترویج سواد رسانه در کشور چه نهادی است؟ گفت: مراکز آموزشی مثل دانشگاه‌ها، وزارت آموزش و پرورش و نهادهای حاکمیتی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی و مرکز ملی فضای مجازی همچنین تمام ارکان خصوصی و دولتی که در خصوص رسانه و آموزش‌های مرتبط نقش حاکمیتی، عملیاتی و یا سیاست‌گذاری ایفاء می‌کنند، همه متولی آموزش سواد رسانه‌ای در کشور هستند و اینطور نیست که آموزش، ارتقاء و سیاست‌گذاری سواد رسانه‌ای مربوط به بخش خاصی باشد ، بلکه سایر بخش‌ها در این رابطه فاقد وظیفه باشند.

وی افزود: ارگان‌های نام برده برای آموزش سواد رسانه شاید به یک میزان نقش و مسئولیت نداشته باشند و در واقع  برخی نهادها در ترویج و آموزش سواد رسانه مسئولیت مستقیمی دارا هستند و برخی هم نقش غیر مستقیم ایفا می کنند و این یک اشکال است که فکر کنیم متولی امور سواد رسانه مربوط به یک بخش و یا سازمان خاصی است به علاوه که اینطور فرض کنیم سواد رسانه مربوط به مسئولان است و مردم نقشی ندارند و یا فقط به مردم مرتبط است و رسانه‌ها نقشی ندارند. من معتقدم سواد رسانه‌ای مورد نیاز مردم و مسئولان و رسانه‌هاست و تمام ارگان‌ها و نهادهای مرتبط و متولی باید نسبت به مسئله سواد رسانه‌ای دغدغه داشته باشند.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و مطالعات رسانه با تاکید بر اینکه -فعالان- رسانه‌ها و مسئولان بیش از مردم به سواد رسانه نیاز دارند، ادامه داد: آسیب پذیری مردم در موضوع سواد رسانه به پیام‌های غیر مسئولانه‌ای بازمی گردد که از طرف مسئولان و رسانه‌ها مخابره شده است، یعنی اگر مسئولان کار خود را به موقع و خوب انجام دهند و آستانه تحمل آنها بالا باشد و به رسانه‌ها اجازه دهند مسائل را دو طرفه و به موقع منتشر کنند آن وقت شاید مردم اینقدر مردم آسیب نبینند و رسانه‌های غیر مسئول و رسانه‌های معاند میدان پیدا نمی‌کنند و به هر میزان آستانه تحمل مسئولان پایینی داشته باشند و دست رسانه‌ها بسته باشد و هر میزان مسئولان و رسانه‌ها دیر اقدام کنند به رسانه‌های غیر مسئول و معاند فرصت می‌دهند که بتوانند افکار عمومی را منحرف کنند.

نویسنده کتاب مدیریت پوشش اخبار بحران در رسانه‌های حرفه‌ای خاطر نشان کرد: در حوزه سواد رسانه فکر می‌کنم در این زمینه همه مسئول هستند و بیش از مردم، مسئولان و رسانه‌ها به سواد رسانه‌ای نیاز دارند و نباید خود را مستثنی بدانند. اینکه یک بخش تقطیع شده یک ویدئو و پیام برش خورده از یک برنامه و مصاحبه تلویزیونی در فضای مجازی وایرال شود موضوع غیر طبیعی نیست چرا که ذات رسانه‌های مختلف مبتنی بر انتخاب و گزینش است و تکنیک کار به اصطلاح دربانی و یا دروازه بانی است و این مهم می‌تواند مربوط به یک واژه، جمله و یا یک ویدئو باشد و وقتی در یک مراسم و یا برنامه تلویزیونی حرفی بیان شود که دارای ارزش‌های مختلف باشد، متولیان رسانه‌های رسمی و غیر رسمی آن بخش را انتخاب و منتشر می‌کنند اما اینکه این اقدام اخلاقی است یا خیر بحث دیگری است.

عضو هیأت علمی دانشگاه در رابطه با هدایت و نظارت‌های قانونی بر عملکرد رسانه‌ها و فعالان فضای مجازی در انعکاس درست وقایع و اخبار، عنوان کرد: به نظرم به دلیل کثرت رسانه‌ها نمی‌توان قانونی تصویب کرد و مقرراتی وضع کرد که رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی را ملزم به نشر برخی از اخبار و یا عدم نشر آنها کرد چرا که تعدد و تنوع در منابع خبری و انتشار آنها بسیار است و برخورد سلبی نمی‌تواند مانع فعالیت آنها شود .به نظرم آنچه اهمیت دارد این است که در آرایش جدید رسانه‌ها و تنوع و تکثر رسانه‌های مسئول و غیر مسئول باید سواد رسانه مردم، مسئولان و خود رسانه‌ها ارتقاء پیدا کند و به موقع و دو طرفه اخبار را منتشر کنند و به مردم آگاهی دهند و مسئولان مانع اطلاع رسانی رسانه‌ها نشوند و رسانه‌ها را محرم خود بدانند تا فرصت برای رسانه‌های غیر مسئول در انتشار محتوای نادرست کاهش پیدا کند.

نصراللهی یادآور شد: با ارتقاء سواد رسانه‌ای مردم، وقتی با پیام‌های مختلف مواجهه شوند با عقل سلیم و منابع موثق انطباق دهند که اولا چنین پیامی از اساس درست هست یا نه و اگر بُرش خورده چه کسانی و با انتشار قسمتی از پیام به دنبال چه منافعی هستند ضمن آنکه انتشار قسمتی از یک پیام در رسانه‌ها موضوعی طبیعی است و مردم باید متوجه شوند چرا آن قسمت پیام بُرش داده و منتشر شده و رسانه‌ها نمی‌توانند هر آنچه اتفاق افتاده را به همان اندازه منتشر کنند به دلیل عقلی و عملی مجبورند دست به انتخاب بزنند، به دلیل عقلی همه قسمت‌های یک پیام ارزش یکسان ندارد و به لحاظ عملی هم رسانه‌های الکترونیکی زمان برای انتشار همه واقعیت‌ها را ندارند و مطبوعات هم فضای نشر برای شرح همه قسمت‌های یک رویداد را ندارند.

نویسنده کتاب راهنمای پوشش خبری تصریح کرد: آنچه در همین راستا اهمیت دارد این است که اولاً انتخاب رسانه‌ها از بخش‌های یک رویداد در اخبار معقولانه باشد و منطبق با نیاز مردم باشد و سعی کنند اخلاق و مقررات را در نظر بگیرند، همچنین امنیت روحی و روانی مردم را در نظر بگیرند و نیت آنها کمک به مردم برای فهم دقیق‌تر پیام باشد و اگر به هر دلیلی رسانه‌ها این موارد را رعایت نمی‌کنند مردم باید سواد رسانه‌ای خود را بالا ببرند تا برخورد فعالتری با پیام‌ها داشته باشند، چرا که امکان ندارد بتوانیم همه رسانه‌ها را مقید به رعایت اخلاق، منافع مردمی و منافع ملی کنیم و در شرایطی که با بمباران اطلاعات مواجه هستیم و انگیزه رسانه‌ها و کنشگران سیاسی در استفاده از روش‌های غیر حرفه‌ای و غیر اخلاقی بیشتر می‌شود در چنین شرایطی اخلاق گوهری گم شده است و راه مقابله با بی‌اخلاقی‌های رسانه‌ای بالا بردن سواد رسانه‌ای بین مردم، مسئولان و رسانه‌هاست.