به گزارش روزپلاس، معلمی را درنظر بگیرید که بین شاگردانش استثناء قائل میشود. ممکن است به راحتی از خطای دانشآموز محبوبش بگذرد؛ درحالیکه اگر همان خطا از دانشآموز دیگری سر بزند واکنش تندی نشان دهد یا برعکس؛ همچنین پیشرفت دانشآموزی را که به او علاقه ندارد نادیده بگیرد، درصورتی که برای کوچکترین پیشرفت دانشآموز محبوبش پاداش درنظر بگیرد.
تأثیر ادراکهای گزینشی در موقعیتهای مختلفی در زندگی نمود پیدا میکند. اغلب ما از قبل دانستههایی در ذهنمان داریم که تحتتأثیر آنها تصمیم میگیریم؛ مثلا اگر عقیده خاصی داشته باشیم همیشه تحتتأثیر آن باقی میمانیم، اگر میوه یا غذای خاصی را دوست داریم همیشه همانها را انتخاب میکنیم و کمتر بهخودمان اجازه میدهیم به استقبال چیزهای جدید برویم و دنیا را از زاویه دیگری نگاه کنیم، غافل از اینکه اینگونه ادراکهای گزینشی میتواند باعث از بینرفتن فرصتهای زیادی شود و در روند تصمیمگیریهای ما اخلال وارد کند.
بنابراین باید مراقب باشیم تحتتأثیر عقاید از پیش تعیینشده خود نباشیم و بتوانیم بهموقع از آنها رها شویم، در این باره با دکتر محمد مهدی لبیبی- جامعهشناس و استاد دانشگاه- گفتگو کردهایم.
فراگیری نقشها
اگر بخواهیم از دیدگاه جامعهشناسی به سوگیریهای ذهن نگاه کنیم باید توجه داشته باشیم هر کودکی با توجه به محیطی که متولد میشود، در آن رشد میکند و تربیت میشود. از همان لحظه تولد، فرایندی در او شکل میگیرد که اصطلاحا به آن «اجتماعی شدن socialization» گفته میشود؛ یعنی کودک بهتدریج یاد میگیرد چه چیزهایی خوب و چه چیزهایی بد است؛ در واقع با هنجارهای اجتماعی آشنا میشود.
کودکان خیلی زود یاد میگیرند در مقابل پدر و مادرشان، هنگام بازی یا با همسن و سالانشان چطور رفتار کنند. به مرور متوجه مسائل مهمتر میشوند و یاد میگیرند چگونه باید با دیگران ارتباط برقرار کرده و در هر مکان و زمانی چطور باید رفتار کنند. این بخش شامل فراگیری نقشهاست؛ آدمها میآموزند چطور نقشهای مختلف را بازی کنند و رفتارهای هنجار را از ناهنجار تشخیص دهند.
اگر کسی بخواهد خلاف این هنجارها رفتار کند از جامعه طرد میشود و نرمال بهنظر نمیرسد، چون نتوانسته چنین چیزهایی را بپذیرد و فرق رفتارهای جمعی و شخصی را تشخیص دهد. دیدهشدن توسط دیگران باعث تغییر رفتار بسیاری از ما خواهد شد و اغلب آزادی عمل زمان تنهایی را نخواهیم داشت. مثلا شاید ما در تنهایی رفتارهای بسیار متفاوتی با اوقاتی داشته باشیم که در میان جمع قرار داریم. این فرایند از ابتدای کودکی در وجود ما شکل میگیرد و در بعضی افراد کاملا نهادینه میشود، اما بعضیها نمیتوانند کاملا آن را بپذیرند یعنی قبول نمیکنند و نمیتوانند بعضی چیزها را بپذیرند.
فرهنگپذیری
در ادامه جامعهپذیری فرایندی به نام فرهنگپذیری داریم که در واقع باورها و عقاید و ارزشهایی را که در جامعه وجود دارد درون فرد نهادینه میکند تا او یاد بگیرد توجه به ارزشهای اجتماعی مهم است؛ مثلا احترام گذاشتن به پدر و مادر و بزرگترها که موضوع بسیار مهمی است. البته کسی برای رعایتنکردن بعضی قوانین و اصول اخلاقی جریمه نمیشود، ولی احترام به دیگران و حفظ روابط مسالمتآمیز باعث میشود افراد خودشان زندگی اجتماعی بهتری داشته باشند.
حفظ اینگونه ارزشها بر رفتار فرد کاملا تأثیر میگذارد. وقتی هنجارها و ارزشهای اجتماعی درونی شوند ویژگیهای مثبت هم بیشتر میشوند. در این میان توجه به این نکته ظریف بسیار مهم است که فرایند فرهنگپذیری هر جامعهای با جوامع دیگر متفاوت است؛ بنابراین فردی که در ایران بزرگ میشود با ارزشهای منطبق با جامعه ایرانی بزرگ میشود، اما فردی که مثلا در کشورهای اروپایی بزرگ میشود با توجه به همان ارزشها رشد میکند و طبیعی است که این افراد رفتارهای متفاوتی هم داشته باشند.
البته فرهنگپذیری و جامعهپذیری، امری جهانی است؛ یعنی یک اتفاق در همه جوامع میافتد و افراد در هر جامعهای متناسب با شرایط جامعه خود بارمیآیند. همین موضوعات روی همه رفتارها، برخوردها و حتی نوع پوشش افراد هم تأثیر میگذارد؛ بنابراین هنگام بزرگسالی تفاوتهای فرهنگی باعث اختلافات زیادی میشود.
خردهفرهنگها
هر فردی در یک جامعه واحد تحتتأثیر خردهفرهنگها هم قرار دارد؛ مثلا در ایران، فرهنگ شهرهای مختلف با هم تفاوتهای زیادی دارد؛ در واقع با وجود اشتراکات کلی، اختلافاتی هم وجود دارد. آداب و رسوم متفاوت باعث بروز اختلافاتی هم خواهند شد.
بسیاری از نظریات جامعهشناسی بر این امر واقفند که فرایندی به نام جهانیشدن در دنیا وجود دارد و باعث میشود ارزشها و هنجارها به مرور زمان و در سطح دنیا به هم نزدیک شوند؛ یعنی کم و بیش بعضی فرهنگها را بیشتر به هم نزدیک میکند، حال آنکه بعضیها به چنین نزدیکیای عقیده ندارند، چون فکر میکنند در این صورت تفاوت قومیتی برای افراد باقی نمیماند.
قوم مداری
Ethnocentrism یا قوممداری به این معناست که همه ما ارزشهای خودمان را بالاتر و بهتر از دیگران میدانیم، چون کشور و تمدن خودمان را دوست داریم. این موضوع حتی شامل شهرهای مختلف هم میشود؛ یعنی مردم هر شهر تعلقخاطر خاصی به شهر خود دارند و حتی بیشتر به آن علاقهمندند. در واقع هر کس در مورد شهر و کشور خود همین گونه فکر میکند و این برتری در ذهن همه ما وجود دارد و نمیتوانیم هم این فکر را از خود دور کنیم.
البته میتوانیم به دیگران احترام بگذاریم، ولی حس درونی خودمان این است که ارزشهای ما فراتر از آنهاست و سوگیری نیز از همین جا شکل میگیرد. سوگیری برتردانستن هویت خودمان است؛ هویتی که از جامعه گرفتهایم که طبیعی هم هست، ولی اگر در حد افراطی باشد تبدیل به تعصب و تبعیض میشود که بسیار خطرناک است و نباید بگذاریم به چنین مرحلهای برسیم.
ادراک گزینشی
ادراک گزینشی نوعی سوگیری شناختی است که ذهن، هر آنچه را درست میپندارد دریافت میکند و هر چه را مخالف بداند نادیده میگیرد. در این فرایند فرد اطلاعات را گزینشی دریافت میکند و در واقع هر چه را آنطور که دوست دارد میبیند؛ نه آنگونه که واقعا هست. ادراک گزینشی میتواند باعث از دسترفتن فرصتهای زیادی شود و حتی در روند تصمیمگیریهای ما اخلال ایجادکند؛ بنابراین باید در مسائل مهم مراقب بود تحتتأثیر ادراکگزینشی قرار نگیریم.
در طول تاریخ هم شاهد برتردانستن گروه، نژاد یا قومی بر دیگری بودهایم که گاهی مشکلات بسیار زیادی به همراه داشته است. البته از منظر روانشناسی به جای توجه به جامعه میتوان بهخود فرد توجه کرد تا ببینیم چه ویژگیهایی در اشخاص باعث میشود دچار سوگیریهای خاصی شوند.
تأثیر وراثت
طبیعی است فردی که دچار سوگیریهای خاصی است با واردشدن در اجتماع هم بهصورت گزینشی عمل کند، چون یادگرفته بعضی چیزها خوب هستند و بعضی چیزها بد. همین آموزهها مبنای قضاوت فرد قرار میگیرد و دیگران را هم براساس آنچه در ذهنش میگذرد قضاوت و رابطهاش را با آنها تنظیم میکند. به این ترتیب فرد شناختی که از اطراف و اشخاص پیدا میکند برهمین مبنا شکل میگیرد.
البته این یک طرف ماجراست و طرف دیگر به ژنها و طبیعت شخص مربوط میشود. میتوان گفت بعضی خصلتها در افراد به ژن آنها بر میگردد؛ یعنی صرفنظر از اینکه فرد در کجا به دنیا آمده و کجا زندگی کرده ویژگیهای ژنتیک بر او تأثیرگذار است که نمیتوان هم آنها را تغییر داد؛ مثلا کسی که از کودکی خوشاخلاق یا بر عکس بداخلاق است همیشه همانگونه باقی میماند.
در واقع افراد با توجه بهخصوصیات ژنتیکی که دارند رفتارهای متفاوتی هم خواهند داشت؛ هر چند تأثیرات جامعهپذیری یکسانی هم داشته باشند و حتی در یک خانواده بزرگ شده باشند. چون ما همانگونه که بسیاری از خصوصیات جسمانیمان را از والدینمان دریافت میکنیم، خصلتهای رفتاریمان را هم از پدر و مادرمان به ارث میبریم. البته شناخت ما هم از محیط اطرافمان براساس علایقمان صورت میگیرد.
تأثیر خواستهها و علایق
سوگیریهای شناختی تا حدود زیادی به عشق و محبت و علاقه افراد مربوط میشود؛ در واقع اینکه ما چه چیزهایی را دوست داریم یا به چه چیزهای علاقه نداریم بر رفتارها و تصمیمات ما تأثیرگذار خواهد بود. گاهی حتی بهطور ناخودآگاه و بدون هیچ پیشینه ذهنی از کسی خوشمان میآید یا برعکس نمیتوانیم تحملش کنیم. گاهی هم اقرار میکنیم که بهاصطلاح فردی به دلمان نچسبیده؛ درصورتی که دلیل خاصی هم برای آن سراغ نداریم.
برعکس در ابتدای آشنایی با فردی بهنظرمان میآید سالهاست او را میشناسیم. در این میان پارامترهای مختلفی دخالت دارند؛ حتی اگر خودمان هم متوجه دلیل واقعی آن نشویم دچار سوگیریهای شناختی میشویم و براساس آموزههای درونی خودمان دست به انتخاب میزنیم. سوگیریهای ما بسیاری اوقات براساس عشق و علاقه و محبتی است که به دیگران داریم. حاصل تمام این رفتارها باعث میشود رفتارهای ما براساس گزینشهایمان صورت بگیرد.
بر این اساس شاید نتوان آدمها را بهخاطر رفتارهایشان مقصر دانست، چون هر یک تحتتأثیر عوامل گوناگونی دست به رفتارهای خاص خودشان میزنند، ولی بهتدریج ما باید با آگاهی و با استفاده از مهارتهای اجتماعی کمتر تحتتأثیر رفتارهای گزینشی و از پیشتعیین شده ذهن خود واقع شویم.
توجه به ارزشهای اجتماعی
در ادامه جامعهپذیری فرایندی به نام فرهنگپذیری داریم که در واقع باورها و عقاید و ارزشهایی را که در جامعه وجود دارد درون فرد نهادینه میکند تا او یاد بگیرد توجه به ارزشهای اجتماعی مهم است؛ مثلا احترام گذاشتن به پدر و مادر و بزرگترها که موضوع بسیار مهمی است. البته کسی برای رعایتنکردن بعضی قوانین و اصول اخلاقی جریمه نمیشود، ولی احترام به دیگران و حفظ روابط مسالمتآمیز باعث میشود افراد خودشان زندگی اجتماعی بهتری داشته باشند
عکس/ کفشهای مرموز بایدن
عکس/ لوگوی گوگل برای نوروز ۱۴۰۳
عکس/ رئیسی با عباس قادری خواننده قدیمی دیدار کرد
مردی که ۷۰ سال با یک ریه آهنی زندگی کرد، درگذشت
عکس/ لحظۀ ترکیدن نارنجک دستساز در دست یک جوان
تصویری جدید از سید حسن نصرالله
انتشار تصاویر فوتوشاپی کیت میدلتون/ همسر ولیعهد انگلیس عذرخواهی کرد
تصویر آخرین حضور آیتالله جنتی درمجلس خبرگان
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
عکس/ کاشت نهال توسط رهبر انقلاب در روز درختکاری
عکس/ ملاقات امیر تتلو با مادر و خواهرش در حاشیه اولین جلسه دادگاه
عکس/ سیدحسن خمینی در حسینیۀ جماران رای خود را به صندوق انداخت
آیت الله مدرسی یزدی و طحان نظیف رای خود را به صندوق انداختند/ عکس
عکس/ محمدباقر قالیباف رأی خود را به صندوق انداخت
عکس/ آيتالله احمد جنتی رأی خود را به صندوق انداخت
ویدئو/ دو توصیه مهم حضرت آقا به مردم
عروس با کلاه ارتشی/ گزارش تصویری از ازدواج دانشجویی در دانشگاه افسری
عکس/ فرمانده مهدی برروی دیوارنگاره میدان انقلاب تهران
عکس/ دیدار غمانگیز فردوسیپور و جواد خیابانی/ عادل همکار قدیمی را فراموش نکرد
ببینید/بیانات رهبر انقلاب پس از کاشت نهال در روز درختکاری
عکس/ حضور حاج اسماعیل قاآنی در راهپیمایی ۲۲ بهمن
نمایش سامانه موشکی زمین به زمین «قیام» در حاشیه راهپیمایی ۲۲ بهمن
عکس / چهره درهم بایدن و هریس پس از حمله به پایگاه آمریکا در اردن
دیوارنگاره جدید میدان انقلاب/ عکس
عکس/ حضور شیخ زکزاکی در حرم حضرت معصومه(س)
عکسی از کارگردانی جواد عزتی در فیلم تمساح خونی
موشکهای سپاه دیشب با هشتگ کاپشن صورتی شلیک شد/ عکس
عکس/ جدیدترین دیوارنگاره میدان فلسطین با عنوان "تابوتهایتان را آماده کنید"
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای حمایت از تیم ملّی ایران/ عکس
عکسی دیده نشده از غلامرضا تختی در کربلا
رونمایی از نامه قدیمی غلامرضا تختی/عکس
پیکر دختر کاپشن صورتی با گوشواره قلبی در حمله تروریستی دیروز/ عکس
دیوارنگاره تهدیدآمیز میدان ولیعصر رونمایی شد / عکس
تصویری از دیدار «شهید صالح العاروری» با رئیس جمهور در ۳۰ خرداد ۱۴۰۲
آخرین تصویر ثبت شده از حاج قاسم سلیمانی قبل از شهادت
سردار سلیمانی و مادرش روی دیوارنگاره میدان ولیعصر + عکس
دیدار رئیسی با خانواده سردار شهید سید رضی موسوی
خوش و بش فردوسی پور و تاج در مراسم تشییع ملیکا محمدی/ عکس
عکسی از پدر محمدرضا گلزار در شب عروسی اش!
ایلان ماسک با لباس مخصوص ژاپنیها/ عکس
۳ کیلو پیچ و مهره در شکم یک بیمار اهوازی! +عکس
عکسی خاص از دیدار رئیسی از جزیره آشوراده
با پیگیری سازمان منطقه آزاد انجام شد؛ شرکت "غدیر" پروژههای ناتمام خود در کیش را تمام میکند
فرمانده کل سپاه در مراسم عزاداری ایام فاطمیه/ عکس
تصاویر ۱۱ شهید پاسگاه راسک
تصاویر/ لباسهای مولانا بعد از مرمت در قونیه
پوتین در اتوبان همت تهران!
اولين تصوير از تتلو در خاک ایران پس از بازداشت
عکس کمتر دیده شده از رهبر معظم انقلاب در مترو تهران
زوج هالیوودی در مسجد ابوظبی/ واکنشها به حجاب رزی هانتینگتون
عکس/ بقایای دانشگاه الازهر در غزه بعد از بمباران
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای شهادت حضرت زهرا(ع)
لیلا حاتمی در مراسم چهلم داریوش مهرجویی و همسرش/ عکس
عکس یادگاری نوجوانان باستانیکار با رهبر انقلاب
عکس/ حدیث نصب شده در دیدار امروز ورزشکاران با رهبر انقلاب
عکس/ نوشته حکاکی شده روی انگشتر رهبر انقلاب چه بود؟
عکس/ حضور مخبر در اجتماع حمایت از غزه در میدان انقلاب
عکس/ رونمایی از جدیدترین دیوارنگاره میدان جهاد
عکس/ اهدای انگشتر توسط رهبر انقلاب به شیخ زکزاکی و همسرش
سحر دولتشاهی و رامبد جوان در مراسم تشییع پیکر آتیلا پسیانی/ عکس
اینفوگرافیک/ کمک به رفع خوابآلودگی رانندهها با چند روش ساده
هشدار نوروزی پلیس فتا: WiFi رایگان ترفند مجرمان سايبری است
هشدار سیلاب؛ مردم سعی کنند تا سال تحویل سفر نروند
ورود سامانه بارشی به کشور از امروز/ فروردینِ بارانی آغاز میشود
هفت زوج آقای گلی در فوتبال ایران/ اسدی - مغانلو زوج جدید میشوند؟
اجرای طرح ترافیک پایتخت تا ۲۸ اسفند/ جزییات اجرای طرح در نوروز
چطور اینترنت هدیه دولت را فعال کنیم؟
اینفوگرافیک/ با سرگیجههای بعد از افطار چه کنیم؟
رونمایی کیم از «قدرتمندترین» تانک جهان
اینفوگرافیک/ علت و راهکار رفع بوی بد دهان در روزهداری
افزایش کرایههای اتوبوس، تاکسی و مترو در سال ۱۴۰۳/ دریافت کرایههای جدید از اول اردیبهشت
توصیههای ایمنی وزارت بهداشت در چهارشنبهسوری
اینفوگرافیک/ چهارشنبهسوری؛ چی بود، چی شد
سومی کشتی فرنگی ایران در تورنمنت بلغارستان
نظر ۷ مرجع درباره مسافرتی که روزه را باطل نمیکند
شرایط و ضوابط فعالیت رستورانها در ماه رمضان/ استقرار بازرسان در مراکز پرتردد
اینفوگرافیک/ افسردهترین کشورهای ۲۰۲۴ را بشناسید
زمان دربی ۱۰۳ تغییر نکرد/ استقلال ـ پرسپولیس؛ چهارشنبه در آزادی
رونالدو یک جنگ تمام عیار در عربستان به راه انداخت!
جزئیات تکالیف نوروزی دبستانیها؛ پیک نوروزی حذف شد
پرشکستترین سپاهان تاریخ
اینفوگرافیک/ بهترین مواد مغذی برای سلامت مغز
ویدیو/ تفریحات خاص ظریف و همسرش در کیش
اطلاعیه پلیس به مناسبت ماه مبارک رمضان
سواد رسانهای/ ۱۰ نوع اشتباه و اطلاعات نادرست
بارش برف و وزش باد در ارتفاعات کشور/ از تردد در مسیرهای مستعد وقوع بهمن خودداری کنید
۱۸ اسفند؛ واریز دومین شارژ ۲۲۰ هزار تومانی طرح فجرانه کالابرگ
سواد رسانهای/ پروپاگاندا چیست و چه اهدافی دارد؟
اولین قضاوت یک داور زن در داربی تهران
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
برگزاری داربی چهارشنبه ۲۳ اسفند تنها با ۴۵ هزار تماشاگر
این شما و جولان صبانتیون؛ مبارک آنان که رای ندادند!
سواد رسانهای/ چگونه اخبار جعلی را تشخیص دهیم؟
۳۰ کاندیدای پیشتاز در تهران عضو کدام فهرست انتخاباتی بودند؟
روند بازار ارز تهران بعد از انتخابات ۱۱ اسفند چگونه خواهد بود؟
کلیه مدارس استان تهران روز شنبه تعطیل است
اینفوگرافیک/ نکات مهم بیانات رهبر انقلاب درباره انتخابات
با چه مدارک شناسایی میتوانیم رأی دهیم؟
پرداخت بیمه بیکاری مشروط شد
اعلام رسمی محرومیت سنگین پوگبا از فوتبال
قیمت سکه افزایشی شد
رای نهایی درباره حرکت جنجالی رونالدو اعلام شد
پخش سری جدید «پایتخت» به نوروز میرسد؟
پسر احمدرضا عابدزاده جواب بیرانوند را داد
اینفوگرافیک/ دلایل خوابرفتن دستوپاها چیست و چه باید کرد؟
انفجار عامل تروریستی حین انجام عملیات بمب گذاری در سیستان و بلوچستان/ دومین تروریست متواری گشت
شوک 700 میلیون یورویی منچستر به رئال در جذب امباپه!
بهای پایه طرح ترافیک ۷۵ هزار تومان میشود/عوارض ۳۵ درصدی برای مجوز احداث و نصب آنتنها و دکلها
حادثه تلخ سوختگی برای دختر دوچرخهسوار ایران
بارش برف و باران در نقاط مختلف کشور
زمان دقیق واریز عیدی کارمندان، کارگران و بازنشستگان ۱۴۰۳ اعلام شد
دستور ویژه اژهای به قضات: با سرعت به موضوع تخلفات انتخاباتی ورود کنید
برای باز شدن پنجره؛ نام پرسپولیس در بین «ممنوعها»/ خطری سرخها را تهدید نمیکند
۷ بازیکن نکونام در آستانه از دست دادن بازی با استقلال و دربی!
مشکل حادی تاکنون در حوزه انتخابات و فعالیت کاندیداها نبوده است/ تاکنون جرم انتخاباتی نداشتهایم
شکایت باشگاه الشباب از رونالدو به خاطر حرکت غیر اخلاقی
ورود سامانه بارشی جدید به کشور طی فردا
این نشانه ها می گوید شما فردی عاقل هستید ولی کسی متوجه آن نیست
آغاز فروش ارز به متقاضیان سفرهای هوایی/ نحوه دریافت ۱۰۰۰ یورو
برزیل قهرمان جهان شد/ ایران با پیروزی قاطع مقابل بلاروس سوم شد